"ΠΟΡΕΥΟΜΑΣΤΕ ΠΡΟΣ ΕΝΑ ΜΕΤΑ-ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΙΚΟ ΜΕΛΛΟΝ"

Συνέντευξη στο σημαντικό λογοτεχνικό περιοδικό της Θεσσαλονίκης ΘΕΥΘ και στη Βικτωρία Καπλάνη

 

Ο ποιητής και δημοσιογράφος Γιώργος Χριστοδουλίδης, από το 1996 μέχρι σήμερα, έχει μια συνεχή και δυναμική παρουσία στο χώρο της κυπριακής ποίησης. Στάση ζωής η ποίηση για μια άγρυπνη συνείδηση που παρατηρεί τον κόσμο, ανα-γνωρίζει τα προβλήματα, τα αδιέξοδα αλλά και την κρυμμένη ομορφιά του, ενώ διαρκώς αναζητά τη μεγάλη αλήθεια της ύπαρξης, δοκιμάζεται και δοκιμάζει να βρει απαντήσεις στα επίμονα ερωτήματα που διαρκώς αναδύονται, να βιώσει μέσα από την πράξη της γραφής τη χαμένη ολότητα της ζωής. 

 

Το 2021 επιλεγμένα ποιήματα από τις εφτά ποιητικές συλλογές του Χριστο-δουλίδη και δεκαπέντε ανέκδοτα, εκατό στο σύνολο, μεταφράζονται στα αγγλικά από τη Δέσποινα Πυρκεττή, με απόλυτη ελευθερία και δημιουργική διάθεση. Τα ποι-ήματα αψηφούν τη γραμμικότητα του χρόνου γραφής τους, αναδιατάσσονται και επιχειρούν μια διαφορετική νέα και ενδιαφέρουσα συνύπαρξη και συνομιλία. Το βι-βλίο αυτό Selected Poems (1996-2021), από τις εκδόσεις Αρμίδα, δίνει την ευκαιρία στον αναγνώστη του Χριστοδουλίδη να διαβάσει εκ νέου τον ποιητή και να παρατη-ρήσει την αντοχή, την ενότητα και την πολυσημία του έργου του.

«Για να είμαι ειλικρινής, όταν τα ποιήματα φεύγουν από μένα, θεωρώ ότι δεν τα κατέχω πλέον. Είναι παράδοξο, όμως όσο τα ποιήματα τυγχάνουν επεξεργασίας, είναι πολύ πιο στατικά παρά όταν μορφοποιηθούν στη σελίδα, και αυτό επειδή τότε είναι που αρχίζει το ταξίδι τους. Τότε είναι που αρχίζω κι εγώ να τα διαβάζω με έναν τρόπο αλλιώτικο από πριν, μάλλον ως αναγνώστης περισσότερο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση της έκδοσης, αισθάνομαι ότι τα ποιήματά μου έχουν μεν μεταναστεύσει σε μια άλλη γλώσσα, αλλά κρατούν τους κώδικές τους, συνεχίζοντας να με αναζη-τούν· και αυτό χάρη στη μεταφράστρια, Δέσποινα Πυρκεττή.»

 

Η γραφή του Χριστοδουλίδη, παρά τον έκδηλα βιωματικό και αυτοβιογραφι-κό της χαρακτήρα, δεν παύει να στρέφει το βλέμμα με ειλικρινές ενδιαφέρον και προς τον άλλο άνθρωπο, τον οικείο αλλά και τον άγνωστο, τον παρόντα αλλά και τον απόντα. Ο ποιητής παρατηρεί, ενθυμείται, νοσταλγεί και μετουσιώνει με τρυφε-ρότητα απλές στιγμές της καθημερινότητας σε ποιητικό λόγο, καταγράφει τις κινή-σεις των αισθήσεων και των αισθημάτων. Αναζητά από τα θραύσματα της απώ-λειας, μέσω της ποίησης να συνθέσει την ακεραιότητα του εύθραυστου και την εν ελευθερία αναζήτηση του αναπάντητου. Έκδηλο το ενδιαφέρον του, θαρρετός και ενίοτε ενοχικός ο λόγος του για την κοινωνική αδικία και τα δράματα που προκαλούν οι κρίσεις και οι δυσλειτουργίες ενός απάνθρωπου οικονομικού συστήματος.

 

«Στην ποίηση πορευόμουν και πορεύομαι εν τη σοφία της άγνοιάς μου. Εγώ και το ένστικτό μου, που το διαμόρφωσαν και το διαμορφώνουν οι μεγάλοι προκάτο-χοι της ομορφιάς και της αρμονίας. Αυτοί που έχουν πει τις μεγάλες αλήθειες, που ευτυχώς δεν τις θυμούμαι, επειδή ό,τι διάβασα και διαβάζω και νιώσω ότι αξίζει εν-σωματώνεται εντός μου. Δεν έγινα φιλόλογος ή κάτι συναφές, συνεπώς εκκίνησα εκ του μηδενός και περιστρέφομαι πέριξ αυτού. Το πιο μεγάλο μου σχολείο είναι αυτά τα διαβάσματα καθώς και τα βιώματα, δικά μου και ξένα. Και η μουσική χωρίς λό-για. Τα τελευταία χρόνια γράφω ακούγοντας ό,τι φανταστείς. Το τι δεν γινόμαστε στη ζωή είναι πιστεύω εξίσου σημαντικό με το τι γινόμαστε. Το τι δεν έγινα λοιπόν (και δεν έγινα πολλά πράγματα, αισθάνομαι εντελώς ατελής) μου έδωσε τη δυνατό-τητα να αντικρίζω τη ζωή και την ποίηση μέσα από ένα πρίσμα πιο απελευθερωτικό ίσως και αιρετικό. Απαλλαγμένος από ασφυκτικά σχήματα, δοκιμάζω να μιλήσω με τον δικό μου τρόπο, να βάλω στην εξίσωση της ποιητικής δημιουργίας τον εαυτό μου, που είναι και το πιο δύσκολο. Στην ποίηση πιστεύω πως μόνο αυτό μπορούμε να προσθέσουμε: τον εαυτό μας. Με δεδομένο ότι αφού όλα τα σημαντικά έχουν λεχθεί, προκαλώ τον εαυτό μου να μιλήσει, αν έχει κάτι να πει, και να το πει με έναν αλλιώ-τικο τρόπο».

 

Η ανθρώπινη κατάσταση παραμένει το μεγάλο αίνιγμα της ποίησης του Χρι-στοδουλίδη, η πηγή που τροφοδοτεί τη γραφή του. Κέντρο του ποιητικού σύμπαντος ο άνθρωπος, η ποικιλία, ο πλούτος αλλά και η ένδεια των βιωμάτων που η καθημερι-νή ζωή με την κανονικότητα και τις ανατροπές της παρέχει αφειδώς ή πεισματικά αρνείται, μέσα στα γυρίσματα του κύκλου και της Ιστορίας. Ο ποιητής δεν περιορί-ζεται μόνο στη δική του φωνή, αλλά νιώθει την ανάγκη να δώσει φωνή και σε όλους αυτούς που η ζωή τους καταδίκασε να σιωπούν ή οι κραυγές τους να χάνονται στον άνεμο. Το ποιητικό εγώ, παρατηρεί, αναρωτιέται, συμπάσχει, δεν αποσύρεται απο-κλειστικά και μόνο στους δικούς του τραυματικούς λαβυρίνθους. Μεγάλη έγνοια του δημιουργού, αξιοποιώντας δημιουργικά μια μεγάλη ποιητική παράδοση, να επινοήσει μια γλώσσα δική του, η οποία διαρρηγνύει τη σιωπή και απελευθερώνει την έκφρα-ση.

 

«Τα ποιήματα που γράφω νιώθω ότι ανήκουν αφενός σε εκείνους τους αν-θρώπους που δεν τους δόθηκε η χαρά της ζωής ώστε να μου δοθεί εμένα, αφετέρου είμαι σίγουρος ότι ανήκουν και στους μεγάλους προγενέστερους. Οι πρώτοι, με τις δοκιμασίες τους, με κάνουν να εκτιμώ και να αποθεώνω τη ζωή, αλλά και να επιθυ-μώ να τους δώσω φωνή, να τους ονομάσω ξανά, όπως λέω κάποτε. Οι δεύτεροι κα-τασκεύασαν τους δρόμους για να φθάσει η ποίηση δια μέσου των αιώνων, μέχρις εδώ. Δεν ξέρω πόσοι ποιητές ενστερνίζονται αυτά τα πράγματα. Υποθέτω ότι ο κα-θένας καθοδηγείται από τη δική του θεώρηση. Υποψιάζομαι πάντως πως η επιδίωξη κάθε γνήσιου ποιητή είναι να επινοήσει μια γλώσσα που αμετάκλητα και οριστικά αποδέχεται μόνο την ποίηση.»

Κοινωνική, υπαρξιακή, στοχαστική και χαμηλόφωνη η ποίησή του διακρίνε-ται για την ισορροπημένη έκφραση λογικής και συναισθήματος αλλά και για την αφοπλιστική της ειλικρίνεια. Αποφεύγονται ρητορικές εξάρσεις και απουσιάζει πλή-ρως η εκδραμάτιση των συναισθημάτων. Ο θυμός για τα κακώς κείμενα εκδηλώνε-ται πρωτίστως μέσα από την ειρωνεία. Το πρόβλημα της Κύπρου, οι αδιέξοδες λύ-σεις των «γνωστικών» και οι τραγικές τους συνέπειες ενυπάρχουν στο λόγο του Χρι-στοδουλίδη ως τραύμα εσωτερικευμένο, πάντα άγρυπνο και ζωντανό που δρα υπο-γείως και εμφανίζεται, όσο εξελίσσεται η γραφή του, έμμεσα και υπαινικτικά.

 

Η φαινομενική απλότητα της ποιητικής γλώσσας του Χριστοδουλίδη δη-μιουργεί ένα κλίμα οικειότητας στον αναγνώστη. Ο ποιητής δεν είναι ο απόμακρος διανοούμενος στοχαστής, αλλά ένας συνηθισμένος άνθρωπος, γεμάτος αδυναμίες, επιρρεπής στα λάθη, ένας ανήσυχος παρατηρητής όσων συμβαίνουν γύρω του. Γρά-φει, ζώντας και ζει, γράφοντας, καθώς, στην προσπάθειά του να κατανοήσει το ζωή του εντός του ιστορικού χρόνου, χωρίς προκαθορισμένα θεωρητικά ερμηνευτικά σχήματα, αναλαμβάνει οικειοθελώς να μεταφράζει στη γλώσσα της ποίησης τις α-γωνίες, τις ανησυχίες και τις φευγαλέες σκέψεις για το σήμερα που τριγυρνούν στο μυαλό του εν δυνάμει αναγνώστη.

 

«O Ρίτσος είχε πει πως για να γράφεις απλά και κατανοητά θα πρέπει να έχεις κατανοήσει την πολυπλοκότητα του κόσμου. Σε κάποιο στάδιο, αποβάλλω την ιδιό-τητα του ποιητή των ποιημάτων μου και γίνομαι ο αναγνώστης τους. Ως τέτοιος, θέ-λω τα ποιήματά μου να σημαίνουν κάτι και αυτό το κάτι να είναι σαφές, απέριττο, για να κερδίσει την αλήθεια του με αυθεντική, συνάμα διακριτική μεγαλοπρέπεια. Θέλω τα ποιήματά μου να μπορούν, όπως έχω γράψει παλιότερα, να καρφώνονται στον άνεμο. Υπό αυτή την έννοια, ο αναγνώστης των ποιημάτων μου είναι πρώτα εντός μου».

Το εξωλογικό στοιχείο είναι ένα χαρακτηριστικό και δραστικό στοιχείο του ύφους του. Το ποιητικό εγώ συνταιριάζει το λογικό με το παράλογο, το πραγματικό με το εξωπραγματικό, αναγνωρίζοντας την αδυναμία του ορθού λόγου να ερμηνεύ-σει αποτελεσματικά τον κόσμο και αποδέχεται την πολυπλοκότητα και τη δύναμη του ασυνειδήτου να ανατρέπει τις βεβαιότητες, τους προγραμματισμούς και τις στα-τιστικές. Καθώς εξελίσσεται η γραφή του, η χρήση του εξωλογικού στοιχείου δεν περιορίζεται μόνο στα βιωματικά ποιήματα, όπου έχει δώσει μια αυτοσαρκαστική και παιγνιώδη χροιά, αλλά επεκτείνεται και χρησιμοποιείται επιπλέον για να υπονομεύσει κριτικά ρεαλιστικές καταστάσεις, να μιλήσει για το μυστήριο του θανάτου, να ανα-ρωτηθεί για τη μυστική ζωή και την επικοινωνιακή δεινότητα των στοιχείων της φύ-σης ή για να υπενθυμίσει τις φυλακισμένες και αναξιοποίητες δυνάμεις πρόσληψης του κόσμου, που ο κάθε άνθρωπος διαθέτει κι ας μην το γνωρίζει. 

 

«Το εξωλογικό στοιχείο εμφανίστηκε μπροστά μου με τη συνειδητοποίηση ότι είμαστε μέρος ενός αχανούς κόσμου. Το εξωλογικό στοιχείο εδρεύει σε δυο επί-πεδα: πριν την αρχή και μετά το τέλος. Εξωλογικές όμως είναι και οι βιωτές πολλών ανθρώπων μέσα στην καθημερινότητα. Για παράδειγμα, πώς είναι δυνατόν να δια-λάθει την ποιητική μου οπτική το εξής ενδεχόμενο: ένας άνθρωπος «απροσάρμο-στος», ενώ περπατά, χάνει το κεφάλι και τρέχουν οι γύρω να το μαζέψουν και να το επανατοποθετήσουν. Έχω την αίσθηση πως για να φτάσει κανείς στο εξωλογικό, θα πρέπει πρώτα ν’ αντιληφθεί ότι του έχει δοθεί ένα μεγάλο δώρο, η διαίσθηση για να ενδιατρίψει στα πιο βαθιά πηγάδια της ύπαρξης, στα πιο αθέατα της έγκατα». 

 

Μετά από την έκδοση επιλεγμένων ποιημάτων του στα αγγλικά, σκοπεύει μέσα στο 2022 να εκδώσει το όγδοο ποιητικό του βιβλίο. Ένα μέρος των ποιημάτων αυτών εμπεριέχονται μεταφρασμένα στον τόμο των Selected Poems. Πιθανότατα η όλη διαδικασία της επιλογής και της μετάφρασης των ποιημάτων να ήταν και για τον ίδιο μια αφορμή επανεξέτασης της ποιητικής του και μια ευκαιρία αναστοχασμού πάνω στην πράξη της γραφής. Κλείνει ένας μεγάλος κύκλος δημιουργίας; Ανοίγει ένας άλλος, λίγο ή πολύ διαφορετικός; Τα ποιήματα του καινούριου βιβλίου ανοίγο-νται σε νέες θεματικές, δοκιμάζονται νέες εκφραστικές δυνατότητες;

«Η κάθε έκδοση είναι μια νέα δοκιμασία, αλλά και δοκιμή. Ο Σαχτούρης είχε πει ότι ο ποιητής έχει το δικό του σύμπαν και πρέπει να μένει αμετακίνητος σε αυτό. Πόσο συμφωνώ, διαφωνώντας! Λατρεύω τόσο τον Σαχτούρη, που δεν θα μπορούσα να νιώθω διαφορετικά. Προσθέτω απλώς ότι κάθε σύμπαν, γεωγραφικό ή ποιητικό, είναι ανεξερεύνητο και διηνεκές. Για να καθησυχάσω τον εαυτό μου από το δέος του ατελεύτητου, επινοώ έναν στόχο: θέλω στην ποίηση μου όλα να τελειώνουν χωρίς τίποτα να παύει να υπάρχει. 

 

Εργάζομαι τώρα πάνω στη Γνωστοποίηση Πένθιμου Γε-γονότος. Δεν ορίζω εκ των προτέρων 

θεματικές· τις ορίζει η όποια γνησιότητα της ενόρασής μου. Είναι βέβαια ποιήματα που γεννήθηκαν στην πανδημία, άρα κάποια συνομιλούν μαζί της, ποιήματα ελεγειακά για τη σπαρακτική κραυγή της σε εξέλιξη περιβαλλοντικής συμφοράς, αλλά και ποιήματα που διερευνούν αρχέγονα ζητήμα-τα, όπως αν μπορεί ο ακτοφύλακας να ενταφιάσει ένα περιστρεφόμενο κομμάτι λάμψης από τον φάρο για να το ξανανάψει αργότερα, τι συμβαίνει όταν στέλνεις τα χέρια σου να σου φέρουν την αφή της, καθώς και αν εκείνοι που στοίβαξαν βουνά το ένα πάνω στο άλλο, για να αγγίξουν τον ουρανό, εν τέλει τα κατάφεραν. Η αίσθηση μου είναι ότι πορευόμαστε προς ένα μετα-αποκαλυπτικό μέλλον. Η τρομαχτική οι-κουμενικότητα αυτής της διαπίστωσης προσδίδει στην ποίηση μου μια πιο μυστη-ριακή οικουμενική διάσταση».