"ΨΑΧΝΟΝΤΑΣ ΜΕΣΑ ΜΟΥ ΣΥΝΑΝΤΩ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ"

Συνέντευξη στην Τόνια Σταυρινού και στο Φιλελεύθερο (7.12.25)

Σε μια εποχή που ο λόγος φτωχαίνει κι ο καθένας μας συνδιαλέγεται σιωπηρά με μια οθόνη, ο Γιώργος Χριστοδουλίδης κυκλοφορεί την δέκατη ποιητική συλλογή του με τίτλο «Λύμνες». Μ’ αυτή την αφορμή συζητάμε για τις αντοχές της δημοκρατίας, τον λαϊκισμό και τη χαρά να επινοεί κανείς λέξεις.






Ως άνθρωπος που παιδεύεις τις λέξεις, πώς βλέπεις τη συρρίκνωση της γλώσσας;

Προφανώς ζούμε στην εποχή της οθόνης. Η οθόνη δεν μας ζητά απόκριση, έτσι δεν επικοινωνούμε. Αυτό συνετέλεσε στο να μιλούμε λιγότερο. Όταν δεν υπάρχει αμφίδρομη επικοινωνία, η σκέψη σου πρώτα απ' όλα και ακολούθως οι εκφραστικές σου ικανότητες πέφτουν σε αδράνεια. Ζούμε σε μια τρομαχτική εποχή υπό αυτήν την έννοια, η οποία βέβαια θα οδηγήσει κάπου.

Πού μπορεί να οδηγήσει;

Δεν θέλω να είμαι μάντης κακών. Για να συμβαίνει αυτό, συμβαίνει για κάποιο λόγο. Η τεχνολογία επιβάλλεται. Επομένως ο άνθρωπος θα πρέπει να βρει τρόπο να συνυπάρχει μαζί της. Ειδικά τώρα με την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, το διακύβευμα αυτό γίνεται όλο και πιο σημαντικό.

Οι «Λύμνες» είναι η δέκατη ποιητική σου συλλογή. Σημαίνει κάτι για σένα αυτό το χρονικό ορόσημο; Η αλήθεια είναι ότι δεν έβλεπα κάποια επιτακτική ανάγκη να εκδώσω άλλες συλλογές. Τουλάχιστον, η πρόθεση ήταν να υπάρξει μία παύση. Όχι στη γραφή. Γιατί η γραφή είναι μια αέναη διαδικασία. Μιλάω για την εκδοτική μου δραστηριότητα. Όμως η απώλεια του πατέρα μου αποτέλεσε το έναυσμα για να παραβιάσω αυτήν τη συμφωνία με τον εαυτό μου.

Είναι αφιερωμένη στον πατέρα σου λοιπόν αυτή η συλλογή; Το επακόλουθο πένθος οδήγησε στη σύνταξη ενός μεγάλου συνθετικού ποιήματος, το οποίο ναι, έχει σχέση με αυτή την απώλεια. Τα υπόλοιπα, μικρότερα ποιήματα, όμως, δεν έχουν να κάνουν μ’ αυτό, αν και γεννήθηκαν μέσα σε πένθιμη ατμόσφαιρα.

Ο τίτλος εμπεριέχει, όπως έχεις πει, τρεις έννοιες: λίμνη, μνήμη λύπη. Η πρώτη μου σκέψη είναι ότι έχουν και τα τρία πολλά μεγάλο βάθος.

Δεν ξέρω αν έχουν πολύ μεγάλο βάθος. Εκείνο που με οδήγησε στη σύνθεση και στην επινόηση αυτής της λέξης, ήταν η συνειδητοποίηση του ότι από ένα σημείο και μετά όλοι επαναλαμβανόμαστε χωρίς να καινοτομούμε. Μια επαναστατική καινοτομία θα ήταν η επινόηση μιας καθαρά ποιητικής γλώσσας που να περιλαμβάνει τεχνουργημένες λέξεις, οι οποίες θα μπορούν να νοηματοδοτούνται μόνο μέσα στην ποίηση. Δηλαδή κάτι σαν λεξικό, καθαρά ποιητικό από λέξεις που δεν υπάρχουν στη νεοελληνική αλλά έχουν τη δική τους σημασία όπως την προσδίδει σε αυτές ο συγγραφέας τους. Η πρώτη λέξη που επινόησα είναι η λέξη «λύμνες». Και ευελπιστώ ότι θα ακολουθήσουν κι άλλες.

Ποιος είναι ο πρώτος άνθρωπος που δίνεις τα ποιήματά σου να τα διαβάσει. Ο άνθρωπος που είναι το μέτρο σου;

Η Δέσποινα, η σύζυγός μου. Αισθάνομαι πολύ τυχερός που έχω αυτό το προνόμιο. Αυτή την αναγνώστρια μέσα στο σπίτι. Μπορεί και να διαφωνούμε κάποιες φορές, αλλά συνήθως τα ποιήματα που απορρίπτει πέφτουν ανυπεράσπιστα.

Σε μια εποχή αναγνωστικής φτώχειας, σε ποιους απευθύνεται σήμερα η ποίηση;

Γράφουμε επειδή μας δόθηκε αυτή η δυνατότητα. Όσο κοινότυπο κι αν ακούγεται. Οι τελευταίοι που έχουν αναγνωσιμότητα στις σημερινές κοινωνίες είναι οι ποιητές. Σπάνια τα βιβλιοπωλεία διατηρούν ράφια για την ποίηση. Κι αν υπάρχουν, είναι τόσο μικρά και στενά που λες, σίγουρα εδώ είναι η ποίηση. Αυτή η επίγνωση αφαιρεί κάθε υποψία ιδιοτέλειας, ότι επιθυμώ να γράφω για να γίνω κάποιος. Και δεν κατηγορώ τον κόσμο που δεν διαβάζει. Υπάρχουν πάρα πολλές έγνοιες και σκοτούρες στην καθημερινότητά μας, η ποίηση δεν θα μπορούσε να αποτελεί προτεραιότητα.

Πάντα ο κόσμος είχε σκοτούρες. Αλλά υπήρξαν εποχές που ανέδειξαν την ποίηση.
Όλα ξεκινούν από την παιδεία. Ιδιαίτερα με τους σημερινούς ρυθμούς της ζωής, η εκπαίδευση είναι η μόνη οδός για να δημιουργηθεί ένα φυτώριο γνωριμίας με την ποίηση και τη λογοτεχνία. Δυστυχώς στην εκπαίδευση μας κυριαρχούν τα απολιθώματα. Τα παιδιά μας διδάσκονται τα ίδια ποιήματα και τους ίδιους ποιητές που διδασκόμασταν κι εμείς. Η διδακτέα ύλη είναι απηρχαιωμένη. Έπειτα ο τρόπος που διδάσκεται η ποίηση στο σχολείο απωθεί. Δεν υπάρχει φλόγα. Ευρηματικότητα. Φαντασία.

Αυτή η συζήτηση κρατάει χρόνια, αλλά επικρατεί πάντα η στασιμότητα.

Δεν υπάρχει ένα συγκροτημένος πυλώνας διάχυσης της λογοτεχνίας μέσα στο σχολείο. Και θα γίνεται απαραίτητα μέσα στο στερεότυπο πλαίσιο ενός μαθήματος. Μπορεί να βγαίνουν έξω στην αυλή και να κάνουν αναγνώσεις. Από τους 25 μαθητές, ο ένας ή η μία θα μπορούσε να γίνει ποιητής ή ποιήτρια και οι πέντε αναγνώστες. Γιατί θα γνώριζαν μια πτυχή αφώτιστη η οποία είναι τόσο συναρπαστική. Και η πολιτεία θα επιτελούσε ένα χρέος προς την κοινωνία. Δυστυχώς το εκπαιδευτικό σύστημα κρατάει την κοινωνία εντελώς αμύητη στη λογοτεχνία.

Υπάρχει λόγος γι’ αυτό;

Δεν ξέρω, ίσως φοβούνται να σπάσουν τα στερεότυπα; Γιατί υπάρχει πολύ ανατρεπτική ποίηση στην Κύπρο, αλλά εν πολλοίς είναι άγνωστη. Η ποίηση της Φροσούλας Κολοσσιάτου, του Γιώργου Καλοζώη, του Παναγιώτη Νικολαϊδη, του Μιχάλη Παπαδόπουλου της Ρωξάνης Νικολάου, για να αναφέρω μερικά ονόματα.

Η γλωσσική πενία πάντως αντανακλάται και στην ενημέρωση. Πλέον ενημερωνόμαστε από τίτλους και ειδήσεις που δεν υπερβαίνουν ένα σλόγκαν. Ως δημοσιογράφος, πόσο σε προβληματίζει το φαινόμενο;

Ναι, λέγαμε ευτυχώς που υπάρχει πολυμέρεια στην ενημέρωση, υπάρχει ελευθερία και δημοκρατική έκφραση. Αν το συγκρίνουμε αυτό με εποχές που ο άνθρωπος δεν είχε αυτή την πρόσβαση, για παράδειγμα όταν η ενημέρωση ελεγχόταν από ολοκληρωτικά καθεστώτα, είναι πολύ σημαντικό. Σήμερα, όμως, βλέπουμε ότι η υπερ-πληροφόρηση μάς οδηγεί στο άλλο άκρο. Της απάθειας απέναντι στα όσα τερατώδη συμβαίνουν στον κόσμο. Η διάχυση της πληροφορίας μέσω της τεχνολογίας, οδηγεί σε μια αίσθηση ανοσίας. Ο ανθρώπινος πόνος δεν μας λέει τίποτε, γίνεται μια εναλλαγή στην εικόνα, εναλλαγή στον τίτλο. Διερωτώμαι αυτό το πράγμα πού μπορεί να οδηγήσει.

Σήμερα, πόσο ελεγχόμενη είναι η πληροφορία;

Αυτά που βλέπουμε είναι η επιλογή κάποιων. Είναι μια κατευθυνόμενη εικόνα της πραγματικότητας. Υπάρχει ένα φίλτρο το οποίο μας προσφέρει συγκεκριμένες, περιοριστικές επιλογές. Παρακολουθώντας ένα δελτίο ειδήσεων δημιουργείται η εντύπωση ότι αυτά συνέβησαν σήμερα στον κόσμο. Είναι ένας φακός, μεγεθυντικός, αλλά και παραμορφωτικός. Μια άλλη διάσταση είναι αυτά που δεν λέγονται. Αυτά που δεν προβάλλονται. Ο ενεργός πολίτης -και δεν ξέρω πόσες και πόσοι από μας έχουν απομείνει να φέρουν επάξια αυτό τον τίτλο- θα πρέπει να τα εντοπίσει.

Και πώς τα εντοπίζει;

Με την επαγρύπνηση, την εγρήγορση. Με την κοινωνική και πολιτική δράση. Να ενημερώνεσαι αλλά παράλληλα να δρας. Να μην είσαι ένας παθητικός δέκτης των γεγονότων. Και να υποβάλλουμε όλες και όλοι τα σωστά ερωτήματα. Μπροστά στο δέος της ανημποριάς που μας προκαλεί η επέλαση της τεχνολογίας, με τρόπους ωφέλιμους αλλά και ασύδοτους, την καθιέρωση πλέον μιας νεοταξικής αυταρχικότητας, η οποία απλώς ανακοινώνει αποφάσεις που συγκρούονται τόσο με το περί δικαίου αίσθημα, όσο και με τις αρχές της δικαιοσύνης, δεν έχουμε άλλη επιλογή.

Τι αποτιμάς σήμερα ως αντίπαλο δέος στην αυταρχικότητα;

Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει ένα συγκροτημένο πολιτικό κίνημα, πόσο μάλλον σε μια διεθνή βάση, όπως υπήρχε παλαιότερα η αριστερά. Η οποία όμως και πάλι οδήγησε σε καταστάσεις ολοκληρωτισμού. Σήμερα βλέπουμε να αντιστέκονται στον ολοκληρωτισμό κάποια σκόρπια κινήματα. Είναι μεν χρήσιμη η δράση τους, αλλά απέναντί μας έχουμε μια τεράστια μηχανή η οποία επικρατεί σε όλο το φάσμα του λεγόμενου δυτικού πολιτισμού.

Και η ποίηση τι θέση έχει σε όλο αυτό;

Ένας ποιητής δεν γράφει μόνο για τον εαυτό του, η ποίηση εμπεριέχει πάντα τους άλλους. Αυτό που έχω συνειδητοποιήσει μετά από τόσα χρόνια είναι ότι η μεγαλύτερη αποτυχία ενός ποιητή είναι να γράφει για τον εαυτό του και να φαίνεται ότι γράφει για τον εαυτό του. Η επιτυχία είναι να συνομιλείς με τους αναγνώστες. Ψάχνοντας στο βάθος μου, να συναντώ τους άλλους.

Τι σε έμαθε η ποίηση για τον εαυτό σου;

Με έχει μάθει να αντιλαμβάνομαι τον κόσμο μέσα από την αγάπη, αυτό που είχε πει κι ο Τολστόι. Όταν δεν υπάρχει σύνδεση, οτιδήποτε δηλαδή δεν με συναρπάζει, δεν το θαυμάζω, δεν το αγαπώ, με αφήνει αδιάφορο. Η ποίηση μέσα από τις δεκαετίες, με έχει βοηθήσει να κατανοήσω ότι αυτή είναι η ουσία. Βρίσκομαι σε μια συνεχή αναζήτηση αυτής της σύνδεσης. Στην αναζήτηση της αγάπης.