Η Δ.ΠΥΡΚΕΤΤΗ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Γ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ

Σε συνέντευξη της στον Ορίζοντα και στον Αντώνη Γεωργίου (9 Ιανουαρίου 2022), η Δέσποινα Πυρκεττή μιλά για την μεταφραστική "περιπέτεια" της στην ποίηση του Γιώργου Χριστοδουλίδη 

Ερ. Πώς θα χαρακτήριζες το έργο της μετάφρασης των ποιημάτων του Γιώργου Χριστοδουλίδη; 

 

Απ. Είναι τεκμήριο μιας παράλληλης πορείας 25 χρόνων, κατά τη διάρκεια της οποίας έχουμε μάθει πολλά, ο καθένας για την τέχνη του, και αναθεωρήσαμε άλλα τόσα. Ως αφορμή για τη μετάφραση, θα επικαλεστώ μια φράση του Παλαμά, από τα προλεγόμενα τής Ξανατονισμένης Μουσικής: “Το διάβασμα λίγων στίχων μού έφερνε την όρεξη να τους κάμω δικούς μου”. 

 

Ερ.Ποιο ήταν το ζητούμενο σε αυτή τη μετάφραση;

Απ. Να καταθέσουμε ένα ικανό δείγμα της εργογραφίας του Γιώργου προκειμένου να αναδειχθούν οι συντεταγμένες της ποίησής του στους αγγλόφωνους αναγνώστες. Κατατάξαμε εκατό ποιήματα σε έξι ρευστές ενότητες ώστε να προβάλλεται διαχρονικά και διαθεματικά η ποιητική του. Για παράδειγμα, το εξωλογικό στοιχείο ευδοκιμεί στα “εσχατολογικά” πεζοποιήματα, αλλά διανθίζει και τα ερωτικά στιγμιότυπα, με πιο λυρικό τόνο, συχνά ελεγειακό.

 

Ερ. Ένα ποίημα τι κερδίζει και τι χάνει από μια μετάφραση; 

 

Απ. Η απώλεια είναι μέρος της ζωής και της τέχνης, δεν με αιφνιδιάζει. Αν η μορφοσυντακτική δομή της γλώσσας-πηγής δεν μου επιτρέπει να μεταφέρω αμφισημίες ή παρονομασίες in situ, τότε θα τις μεταθέσω σε άλλο, πρόσφορο σημείο. Εξάλλου, και η γραφή δεν είναι αφεαυτής μετατόπιση; Όταν ο προφορικός λόγος γίνεται γραπτός ενδογλωσσικά, μορφοποιείται μεν, αλλά χάνει το ηχόχρωμά του. Ανάλογη συναλλαγή προκύπτει και στη μετάφραση, μέσα από τη διαγλωσσική επανεγγραφή.

Ερ. Ποια είναι για σας τα «όρια» ενός μεταφραστή; 

 

Απ. Δεν ξέρω. Το ίδιο ερώτημα θα μπορούσε να τεθεί σε μια θεατρική σκηνοθέτιδα. To 2003, o Lee Breuer σκηνοθέτησε το “Κουκλόσπιτο”, δουλεύοντας με γυναίκες κανονικού ύψους και με νάνους στους ανδρικούς ρόλους, σε ένα σμικρυμένο σκηνικό. Ο Τόρβαλντ είχε ύψος 1.15 μ. και υπήρχαν σκηνές στις οποίες η Νόρα τον σήκωνε στα χέρια της, αλλά συνέχιζε να της φέρεται με τη συγκαταβατική υπεροψία του πατερναλιστή. Ο σκηνοθέτης δεν άλλαξε ούτε λέξη από το κείμενο του Ίψεν, αλλά η παράσταση ήταν ριζοσπαστική. Αν ξεπέρασε τα όρια; Κατά τη γνώμη μου, τα διεύρυνε ερμηνευτικά.

 

Ερ. Αυτό που λέτε σχετίζεται με την άποψη που διατυπώνεται στο Δελτίο Τύπου, ότι “η μεταφραστική πράξη υλοποιείται ως δυναμικός εμπλουτισμός του πρωτοτύπου»; 

 

Απ. Ακριβώς. Στο ποίημα “Μέσα από τα γαλάζια τατουάζ”, ο Γιώργος γράφει: «ελάτε να δείτε, κάποτε ήθελα μόνο να ήμουν/ και τώρα έχω ακριβώς αυτό που δεν είχα φανταστεί/ ότι θα ήθελα./ Όμως κάποτε δεν ξέρω τι ακριβώς θέλω». Στο τέλος αυτής της στροφής, στα αγγλικά, προσθέτω σε παρένθεση μια φράση από το τραγούδι της Οφηλίας (they say the owl was a baker’s daughter), που συνεχίζει ως εξής: Lord, we know what we are, but know not what we may be. Οι γυναίκες με τα ξεθωριασμένα τατουάζ, η Οφηλία που τρελαίνεται από έρωτα και “η κόρη του ψωμά η κουκουβάγια” από τη “Διαδρομή” του Σαχτούρη βαδίζουν πάνω στην ίδια διακεκομμένη καμπύλη. Δεν βλέπω γιατί να μην ψηλαφηθεί αυτή η συνύφανση στο μετάφρασμα. Το ίδιο ισχύει για το ποίημα “Μεγάλη Πέμπτη”, που εκτυλίσσεται “στην όχθη της λίμνης/μετά από έναν μεγάλο πόλεμο”, και μεταφράστηκε Holy Thirst Day αντί Holy Thursday. 

 

Ερ. Η μετάφραση φαίνεται πως δεν έχει τη σημασία που της αξίζει στην Κύπρο; Τι πρέπει άραγε να γίνει;

 

Απ. Να είναι πιο προσεκτικοί οι δημιουργοί. Χωρίς να υπερτιμώ την αξία του λόγου –τα πιο καθηλωτικά καλλιτεχνήματα είναι σιωπηρά– αν αποφασίσεις να κινηθείς δημιουργικά ανάμεσα σε δύο γλώσσες, δεν αρκεί η γλωσσική επάρκεια. Υπάρχουν σε κάθε κείμενο αισθητές διακυμάνσεις, που οφείλεις να αναδιατάξεις μέσα στο περιβάλλον της γλώσσας-στόχου. Διαφορετικά, ο λόγος αποψιλώνεται·κάποτε, μάλιστα, παραποιείται φαιδρά.

 

Ερ. Θα είναι σίγουρα αρκετοί αλλά μπορείτε να μας ξεχωρίσετε κάποιους στίχους που κρατάτε από την ποίηση του Γιώργου;

 

Απ. Το αλληγορικό «Ο Τάφος» (2004) χτίζεται με λέξεις στα αντίθετα άκρα στάσης-κίνησης, σιγής-ουρλιαχτού, που καθοδόν λειτουργούν συνωνυμικά.

The person you killed has slithered inside you,

curled up, scared like a stray nightingale

on the awning of your back porch.

He chooses a fenced view

and holds his peace.

You are afraid of his lingering silence,

his mute jeremiad

piercing through your cells like a howling.