"ΚΟΥΜΠΩΜΕΝΑ ΣΧΗΜΑΤΑ": Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΝΟΣΤΑΛΓΙΚΟΥ ΕΞΟΡΙΣΤΟΥ

Μια σειρά συγκυριών είναι δυνατό να φέρει στο δρόμο μας ένα μικρό θαύμα ή μερικά μικρά θαύματα. Είναι κάτι που το πιθανότερο δεν θα συμβεί και δεν έχει συμβεί σε πολλούς. Οσοι όμως το έχουν βιώσει, αισθάνονται προνομιούχοι και ευλογημένοι.

Ηταν λοιπόν ευλογία για μένα όταν η Δέσποινα Πυρκεττή με ρώτησε μια μέρα: “Θέλεις να δεις αυτά τα ποιήματα”;

Ετσι στο δρόμο μου βρέθηκαν τα “Κουμπωμένα Σχήματα” και η ποίηση του Γιώργου Ταρδίου.

Εικόνες της παλιάς Κύπρου με τις τραγικές προσωπικές ιστορίες των ανθρώπων της ξεδιπλώθηκαν μπροστά μου, μέσα από την γραφή ενός πραγματικού καλλιτέχνη, όπως τον αποκάλεσε ο Τεντ Χιουζ.

Τι περισσότερο λοιπόν μπορεί η δική μου ταπεινή φωνή να προσθέσει για την ποίηση του Ταρδίου όταν γι’ αυτήν έχει μιλήσει τόσο εγκωμιαστικά ένας εκ των σπουδαιότερων;

Ισως το μοναδικό που δεν θα μπορούσε να πει ένας εξέχων Αγγλος ποιητής επειδή είναι Αγγλος και όχι Κύπριος: ότι η ποίηση του Ταρδίου και τα “Κουμπωμένα Σχήματα” συγκεκριμένα, όπως αριστοτεχνικά μεταστεγάστηκε στην ελληνική, αποτελεί μια νοητή γέφυρα που ενώνει με πληρότητα, ποιητική και μεταφραστική, τις δυο λογοτεχνίες.

Στιγμιότυπο από τη χθεσινή παρουσίαση των "Κουμπεμένων Σχημάτων" στο

  Point Centre for Contemporary Art    στη Λευκωσία. Απεικονίζεται ο ποιητής Γιώργος Ταρδίος

Ο Ταρδίος έζησε σχεδόν ολόκληρη την όχι εύκολη ζωή του στην Αγγλία, όμως, παρέμεινε πιο Κύπριος και από τους Κύπριους. Προφανώς επειδή η μάνα του έκανε σπουδαία δουλειά στην καλλιέργεια αυτής της αγνής αγάπης προς τον τόπο, η μάνα του στην οποία είναι αφιερωμένη η συλλογή. Ο Ταρδίος μπορεί να γράφει στα αγγλικά, ωστόσο ο ψυχισμός του είναι γνήσια κυπριακός γιατί τα πιο ισχυρά του βιώματα, μετασταλαγμένα στην ψυχή του από τις συγκλονιστικές μητρικές αφηγήσεις, τον κράτησαν δεμένο με τον τόπο. Οι συχνές επισκέψεις του σε ολόκληρη σχεδόν την Κύπρο πότισαν τη νοσταλγία του για να μην ξεραθεί.

Ιδού όμως το παράδοξο. Ενώ το κυπριακό μοτίβο του Ταρδίου, με το κυπριακό βίωμα που μεταφέρει, αναγκαστικά εγκιβωτίζεται στην αγγλική -μια γλώσσα με τεράστια πολιτισμική χωρητικότητα, και νομίζεις ότι εκεί θα διασκορπιστεί, θα εξουθενωθεί και εν τέλει θα εξασθενήσει, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: Το μοτίβο και το βίωμα αποδεικνύονται πιο πληθωρικά και ανθεκτικά για την χωρητικότητα της γλώσσας αυτής, η γλώσσα εν τέλει υποκλίνεται στη δύναμη τους.

Διαβάζοντας τα “Κουμπωμένα Σχήμααα” διαπιστώνει κανείς ότι ο ποιητής πετυχαίνει κάτι πρωτοφανές: να συναρμόσει ομαλά το ύφος μια γραφής σαφώς οριοθετημένης από την αισθητική της αγγλικής ποιητικής τεχνικής, με μια θεματική γνήσια κυπριακή .

Οι λέξεις στο ποιητικό σύμπαν που πλάθει ο Ταρδίος καθυποτάσσονται, αφοπλίζονται από τα δικά τους όπλα και οπλίζονται με τα όπλα της ποιητικής του για να πουν επακριβώς αυτό που θέλει εκείνος, όχι αυτό που θέλουν αυτές, ώστε να να αναδείξουν τη δική του οδύνη και όχι αυτήν την οποία ήταν προορισμένες να περιγράψουν.

Η ποίηση του Ταρδίου συνδυάζει επίσης δυο σπάνια και εκ πρώτοις όψεως συγκρουόμενα χαρακτηριστικά: τη μεγαλοπρέπεια και την ταπεινότητα. Την λάμψη της έμπνευσης και της μετουσίωσης σε ποιητικό πύκνωμα, αλλά και τη χαμηλοφωνία. Ο Ταρδίος είναι πανταχού παρών σε κάθε ποίημα, όμως για να τον βρεις πρέπει να ψάξεις. Το πρώτο πρόσωπο, ενώ φαινομενικά αποτελεί κυριαρχικό αναφορικό στοιχείο, στην πραγματικότητα είναι το «εγώ» ενός σχεδόν ντροπαλού και απίστευτα διακριτικού παρατηρητή των συμβάντων. Ο Ταρδίος στα “Κουμπωνένα Σχήματα” είναι η ποίησή του, οι στίχοι, οι ιστορίες που διηγείται, είναι το ψηφιδωτό της μνημονικής του ύπαρξης.

Πρόκειται για μια ποίηση που επικοινωνεί και αφυπνίζει και τις πέντε αισθήσεις αλλά και ακόμη μία που ακόμη δεν έχει επακριβώς ονομαστεί: Την αίσθηση της μνήμης. Στα ποιήματα των ‘Κουμπωμένων Σχημάτων”, η μνήμη μετατρέπεται σε ένζωο πίνακα, οι λέξεις μυρίζουν γιασεμί, η αφή των πραγμάτων ανασταίνεται, τα κύματα της θάλασσας της Κερύνειας παφλάζουν, τα ουρλιαχτά των σφαγμένων αντηχούν, το παραλήρημα των τρελών τρομάζει.

Η Κύπρος δεν θα μπορούσε να βρει διεισδυτικότερο πρεσβευτή του πολιτισμού της στην αγγλική γλώσσα από τον Ταρδίο.

Με τα “Κουμπωμένα Σχήματα”, αφενός η ίδια η αγγλική ποιητική γλώσσα διευρύνεται και πρέπει να επαίρεται για ένα τέτοιο υψηλή αισθητικής και πνοής έργο, αφετέρου, η ελληνική γλώσσα, ανασκιρτά και καλωσορίζει έναν μεγάλο ποιητή ο οποίος μετά από αντίξοο ταξίδι χρόνων, επιστρέφει στη γλώσσα του, κρατώντας έναν χαμένο θησαυρό, κτήμα του οποίου ελπίζω να γίνουν οι τωρινές και οι επόμενες γενιές.

Εγώ προσωπικά θα ήθελα να τον ευχαριστήσω βαθιά. Τα “Κουμπωμένα Σχήματα” μου ανανέωσαν την πίστη στην ποίηση. Ο Ταρδίος μου έδωσε ξανά ελπίδα.

Γιώργο Ταρδίε, νοσταλγικέ εξόριστε όπως ο ίδιος χαρακτήρισες τον εαυτό σου στη συνέντευξη που είχαμε το 2017 κάνει, καλωσόρισες στη γλώσσα σου.

Buttoned-up Shapes: The return of a “nostalgic exile”

by Yiorgos Christodoulides

A sequence of random events can bring unto our path a small miracle.

It is something highly unlikely to happen. But those who have experienced it, have every right to feel privileged and blessed.

It was, therefore, a blessing that Despina asked me one day “Would you take a look at these poems I’ve translated?”

And thus I was introduced to George Tardios’ ‘Buttoned-up Shapes”.

Images of an island of the times now gone, recounting tragic stories through the pen of a true artist – in the words of Ted Hughes.

What more can I add to descriptions of Tardios’ poetry when one of the greatest has spoken of it in words so ennobling?

Just one thing, perhaps, that a leading English poet could not have said, precisely because he is English and not Cypriot: that Tardios’ poetry and, in particular, “Buttoned-up Shapes”, skillfully rendered into the Greek language, crafts an imaginary bridge that, perhaps for the first time so adequately and seamlessly, joins together these two literary genres – poetics and translation.

Tardios has lived the largest part of a not-so-easy life in England; but he remained more Cypriot than most Cypriots. Evidently because his mother did a great job in cultivating his love of his ancestors’ land. The book is dedicated to her. Tardios may be writing in English, but his temperament is genuinely Cypriot as his most potent experiences, transfused into his soul through poignant maternal storytelling, have kept him bound to the island. His frequent visits across Cyprus have watered his nostalgy lest it dried out.

But here’s the paradox: whilst Tardios’ Cypriot pattern, and the Cypriot idiom contained within it, is necessarily interpolated in English – a language boasting immense multicultural capacity – having you think it will gradually dissipate, fade and finally recede, it is exactly the opposite that happens: the pattern and the idiom are proven larger than the capacity of the English language: and so the language bends to accommodate their poignancy.

Reading “Buttoned-up Shapes” one realizes that the poet achieves an unprecedented achievement: to smoothly interweave a writing technique that is clearly designated by the esthetics of English poetics with an authentically Cypriot thematic focus. Words submit to his poetry, disarmed of their own weapons and clad with the weapons of his own style in order to designate exactly what he wants: to bring out his own affliction and not the affliction they were initially meant to denote.

Tardios’ poetry also combines two rare and seemingly conflicting features: magnificence and humbleness. He is omnipresent in every poem, but to find him you need to delve into his poetry. The first person, whilst apparently a dominant referential pattern, is in reality the “ego” of an almost shy and incredibly discreet observer. Tardios in “Buttoned-up Shapes” is his poetry. The stories he relays are the mosaic of his mnemonic being.

This is poetry that awakens all five senses – plus one more: the sense of memory. In his poems, memory becomes embodied in a living painting, the words smell of jasmine, the texture of things ripples, the waves in the sea of Kyrenia roar, the howling of the slaughtered resonates, the delirium of the maddened becomes visceral shudder.

Cyprus could not have found a more pervasive ambassador of its culture in the English language than George Tardios.

With “Buttoned-up Shapes”, English poetry becomes expanded to proudly take in Cypriot themes and, at the same time, the Greek language humbly receives a great poet who, after an arduous journey of many years, now returns to his maternal language with a treasure that will hopefully be bequeathed to generations to come.

I would personally like to extend my deep gratitude to him. His poetry has renewed my faith in this art; it has given me hope.

George Tardios, nostalgic exile, as you described yourself in our interview, welcome to your mother tongue! 

 

  translated by Despina Pirketti