ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΤΙΤΟ ΠΑΤΡΙΚΙΟ

Ο Τίτος Πατρίκιος βρέθηκε τον Νιόβρη για ένα τριήμερο στη Λευκωσία, όπου συμμετείχε στο 2ο Διεθνές Λογοτεχνικό Φεστιβάλ, στο οποίο έλαβαν μέρος ποιητές από την Κύπρο την Ελλάδα και πολλές άλλες χώρες.

Τον “πετύχαμε” στο τέλος μιας συζήτησης στη μεγαλοπρεπή Πύλη Αμμοχώστου, και λίγο μετά την παρέμβασή του κατά την οποία είχε, μεταξύ άλλων, πει ότι η ποίηση σπανίως αποφέρει υλικά κέρδη και ότι ο ίδιος -αν και νομιμοποιημένος στην καταξίωση και την ευρύτερη αποδοχή- αναγκάζεται ακόμη, όντας συνταξιούχος, να κάνει και άλλες εργασίες για να συμπληρώνει τη σύνταξή του. Κι όλα αυτά χωρίς ίχνος μομφής για κανένα, χωρίς καμία υποψία παραπόνου ή κάποιου αποχρώντα καταγγελτικού τόνου. Παρά μόνο μια ωριμότητα, ίσως του ανθρώπου που πέρασε από στρατόπεδα συγκέντρωσης, εξορία, στερήσεις, είδε το θάνατο να του "χαμογελά" μέσω μιας καταδίκης που την τελευταία στιγμή δεν εκτελέστηκε, αλλά δεν λύγισε, του ποιητή που μετρά πια νηφάλια τα “κέρδη” του από την ποίηση μέσα από τη βαθιά αποτύπωση των καλύτερων του στίχων στο θυμικό και το μνημονικό των ανθρώπων.

Ακολουθεί η συνομιλία με τον μέγιστο Ελληνα ποιητή.

Ερ. Παρατηρούμε μια ποσοτική ανθοφορία στην ποιητική παραγωγή στον ελληνικό χώρο. Εκτιμάτε ότι ταυτόχρονα με την ποσότητα, ενυπάρχει και η ποιότητα;

Απ. Δεν ξέρω αν ενυπάρχει και το ποιοτικό στοιχείο, αλλά είναι αναγκαία η ποσοτική παραγωγή, αυτή η δραστηριότητα και κίνηση, και μέσα από αυτήν την κίνηση θα βγούνε και τα καλά. Ας μην νομίζουμε όμως ότι αυτό είναι φαινόμενο της Ελλάδας και της Κύπρου μόνον. Και στις άλλες χώρες η ποιητική δραστηριότητα είναι πυκνή.
Ταξιδεύω συχνά στην Ιταλία και μου κάνει εντύπωση πόσο ενδιαφέρονται και πόσο δραστηριοποιούνται εκεί για την ποίηση με εκδόσεις και εκδηλώσεις. Το ίδιο και στην Ισπανία, στη Γερμανία και στη Γαλλία. Αλλά και στη Μέση Ανατολή και στην Αφρική υπάρχει μεγάλη αγάπη για την ποίηση. Αυτό μας δίνει κουράγιο εμάς τους ποιητές διότι μας κάνει να νιώθουμε ότι η ποίηση δεν είναι μια περιθωριακή δραστηριότητα.

Ερ. Πού “στέκεται” σήμερα η ελληνική ποίηση;

Απ. Νομίζω αν δεν υπάρχουν αξιόλογοι νέοι ποιητές κινδυνεύουμε κι εμείς οι παλαιότεροι. Εμείς οι παλαιότεροι δεν μπορούμε να επιζήσουμε αν η τέχνη που κάνουμε δεν συνεχίζεται. Και αυτοί που τη συνεχίζουν είναι οι νεότεροι ποιητές.

Ερ. Και ανάμεσα στους νεότερους βλέπετε αξιόλογες παρουσίες;

Απ. Ναι, υπάρχουν αξιόλογοι νέοι ποιητές και μάλιστα όχι όλοι στην Αθήνα, υπάρχουν και στη Θεσσαλονίκη, στα Γιάννινα, στα Τρίκαλα, στην Κρήτη. Οπως υπάρχουν και στην Κύπρο.

Ερ. Εχετε έρθει πολλές φορές στην Κύπρο. Ποια θέση στην καρδιά σας έχει η Κύπρος; Πριν από ένα χρόνο ο Ντίνος Χριστιανόπουλος μου είχε πει “η καρδιά μου χτυπά στην Κύπρο”...

Απ. Η Κύπρος είναι ένα διαφορετικό κομμάτι Ελλάδας με το δικό της χαρακτήρα, που πλουτίζει και το δικό μας χαρακτήρα, που το δικό της δράμα γίνεται και δικό μας δράμα. Πριν μερικές εβδομάδες έγινε στο Σπίτι της Κύπρου στην Αθήνα μια διημερίδα με θέμα “ Η Κυπριακή Αντίσταση και η Έκφραση της στη Λογοτεχνία”. Η Κύπρια φιλόλογος Ελένη Αντωνιάδου, που ζει στην Αθήνα, μίλησε για τη δική μου ποίηση και το πώς σε ποιήματα μου έχω εκφράσει κι εγώ το δράμα της Κύπρου. Ηταν μια ωραία βραδιά και με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι η Κύπρος έπαιξε μεγάλο ρόλο στην ποίηση μου.

Ερ. Θεωρείτε την κυπριακή λογοτεχνία αναπόσπαστο μέρος της ευρύτερης ελληνικής λογοτεχνίας ή κάτι το ξεχωριστό;

Απ. Είναι κάτι το ξεχωριστό από την άποψη της ιδιομορφίας της και στο βαθμό που γράφεται στην κυπριακή διάλεκτο. Από την άλλη μεριά, όμως, είναι και κομμάτι της ελληνικής λογοτεχνίας. Ο Μόντης είναι ένας μεγάλος Ελληνας ποιητής και όχι μόνον Κύπριος. Οι σημερινοί ποιητές της Κύπρου είναι κομμάτια της ελληνικής λογοτεχνίας όχι μόνο της Κύπρου. Ο Κ. Χαραλαμπίδης και ο Μιχάλης Πασιαρδής είναι σημαντικοί Κύπριοι ποιητές, αλλά ταυτοχρόνως και σημαντικοί ποιητές της ελληνικής λογοτεχνίας. Αυτό ισχύει και για αρκετούς άλλους Κύπριους ποιητές.

Ερ. Εχετε γράψει σπουδαία πολιτική ποίηση αναβλύζουσα τραυματικά βιώματα, προϊόν της αριστερής σας στάσης. Εχετε όμως γράψει και σπουδαία ερωτική ποίηση, η οποία όμως πώς προσδιορίζεται; Αναβλύζουν από την πηγή του ποιητή ή από την πηγή ενός ανθρώπου που στη ζωή του ερωτεύτηκε βαθιά;

Απ. Οι πηγές είναι οι εμπειρίες μας. Αν δεν έχουμε εμπειρίες τότε γράφουμε ποιήματα κενά...

Ερ. Βιωματική ποίηση δηλαδή...

Απ. Τα ποιήματα πρέπει να έχουν βιωματικό βάθρο αλλά και τη χροιά της μετάπλασης, αλλιώς είναι απλώς αυτοβιογραφικά και ενδιαφέρουν μόνον αυτόν που τα έγραψε. Το ποίημα πρέπει να υπερβαίνει το αυτοβιογραφικό στοιχείο και να γίνεται τελικά ένα κίνητρο στον αναγνώστη για να δει μέσα από αυτό τη δική του ζωή και να μην περιοριστεί στη ζωή του ποιητή.

Ερ. Το “Υπόγειο Τρένο” έχει αυτό το βιωματικό υπόβαθρο;

“Κι έπειτα τα χρόνια θα περάσουν
όγκοι βουνών και πέτρας θα παρεμβληθούν
θα ξεχαστούν όλα
όπως ξεχνιέται το καθημερινό φαΐ
που μας κρατάει ορθούς.
Όλα, έξω από κείνη τη στιγμή
που μέσα στο συνωστισμό του υπόγειου τρένου
κρατήθηκες στο μπράτσο μου.”


Απ. Ελπίζω πως ναι. Πέρσι με είχανε καλέσει σε ένα σχολείο στο Μιλάνο της Ιταλίας στο οποίο υπάρχουν πολλά παιδιά μεταναστών. Τα παιδιά ήταν ενθουσιασμένα με αυτό το ποίημα που δεν είναι για παιδιά, ωστόσο τους άρεσε. Και το μεταφράσανε στη γλώσσα τους και μου δώσανε και τις έχω τις μεταφράσεις τους, στα κουρδικά, στα αραβικά, στα ινδικά. Τα έχασα. Ηταν ένα ωραίο δώρο για μένα.


Ερ. Θα σταθώ σ` ένα ακόμα ποίημα σας, πολιτικό αυτή τη φορά, την Οφειλή.


“Μέσα από τόσο θάνατο που έπεσε και πέφτει,
πολέμους, εκτελέσεις, δίκες, θάνατο κι άλλο θάνατο
αρρώστια, πείνα, τυχαία δυστυχήματα,
δολοφονίες από πληρωμένους εχθρών και φίλων,
συστηματική υπόσκαψη κι έτοιμες νεκρολογίες
είναι σαν να μου χαρίστηκε η ζωή που ζω.
Δώρο της τύχης, αν όχι κλοπή απ` τη ζωή των άλλων,
γιατί η σφαίρα που της γλίτωσα δε χάθηκε
μα χτύπησε το άλλο κορμί που βρέθηκε στη θέση μου.
Έτσι σα δώρο που δεν άξιζα μου δόθηκε η ζωή
κι όσος καιρός μου μένει
σαν οι νεκροί να μου τον χάρισαν
για να τους ιστορήσω”.

...Είναι ένα ποίημα τραυματικό για εκείνους που δεν τα κατάφεραν, εκείνους που τους πήρε μια σφαίρα ή μια αρρώστια. Αυτή η οφειλή έχει καθορίσει και την αφηγηματικότητα της ποίησης σας; Αυτή τη γοητευτική εμμονή στην εξιστόρηση;

Απ. Σε μεγάλο βαθμό ναι. Από εκεί και πέρα, έχω γράψει πριν μερικά χρόνια κι ένα ποίημα το οποίο “συνομιλεί” με την Οφειλή και της λέει πως κάποτε πρέπει να γράφουμε και για αυτά που περνούν οι ζωντανοί και όχι μόνον οι νεκροί. Πρέπει να βλέπουμε και τους ζωντανούς, μη ξεχνώντας τους νεκρούς βεβαίως.

Ερ. Αυτό είναι ένα μεγάλο θέμα για την ποίηση κατά πόσον δηλαδή πρέπει -αν υπάρχει πρέπει ή σωστό στην ποίηση- να διατηρεί την εσωστρέφεια της ή να τεντώνει και τις κεραίες της προς αυτά που γίνονται...

Απ. Η μεγάλη εσωστρέφεια είναι νομίζω καταστρεπτική για την ποίηση. Από την άλλη μεριά, χωρίς διάγνωση του ίδιου μας του εαυτού δεν μπορούμε να πλησιάσουμε τον άλλο και πλησιάζοντας τον άλλο εισερχόμαστε πιο βαθιά στην αυτογνωσία. Συνεπώς, εσωστρέφεια και εξωστρέφεια στις σωστές δόσεις για να δημιουργούν διάλογο και να επικοινωνούν με τους άλλους.

Ερ. Για τα ποιήματα ποιητικής ποια είναι η γνώμη σας; Είναι χρήσιμα ή αποτελούν πολυτέλεια;

Απ. Μα η ίδια η ποίηση είναι μια πολυτέλεια! (γέλια). Τίθεται πάντα το ερώτημα γιατί γράφουμε ποίηση. Ο Μπαλζάκ είχε πει γράφω για τη δόξα και το χρήμα. Ομως, η ποίηση δεν αποφέρει λεφτά, άντε να αποφέρει ένα χαρτζιλίκι για να περνάμε το Σαββατοκύριακο. Ούτε δόξα αποφέρει αλλά η δόξα τι είναι; Το να σε ξέρουν, να σε αναγνωρίζουν. Τον τελευταίο καιρό λέω ότι το γράψιμο ενός ποιήματος μοιάζει πάρα πολύ με την κατασκευή μιας γέφυρας. Οπως στη γέφυρα οι πέτρες πρέπει να μπουν στη σωστή τους θέση, αλλιώς θα γκρεμιστεί, με τον ίδιο τρόπο και στο ποίημα οι λέξεις πρέπει να μπουν εκεί που πρέπει, αλλιώς θα καταρρεύσει. Η αναζήτηση της σωστής λέξης ειδικά στο ποίημα, είναι ουσιώδης για να μπορεί το ποίημα να σταθεί.

Ερ. Εχετε πει στο πλαίσιο της συζήτησης με άλλους ποιητές εδώ στη Λευκωσία ότι ακόμη και τώρα που είστε αναγνωρισμένος και καταξιωμένος, η ποίηση δεν σας προσφέρει καμία οικονομική άνεση. Αυτό τελικά είναι κακό ή καλό για ένα ποιητή;

Απ. Ειλικρινά δεν ξέρω. Το βέβαιο είναι πως από την ποίηση δεν μπορεί να ζήσει κανείς, πρέπει να κάνει και κάποια άλλη δουλειά και αυτό έκανα σε όλη μου τη ζωή, τώρα πια είμαι συνταξιούχος, αλλά συνεχίζω να κάνω και άλλες εργασίες για να συμπληρώνω τη σύνταξη.

Ερ. Τι είναι εκείνο που ξεχωρίζει τον σπουδαίο από τον μέτριο ποιητή; Προσωπικά πιστεύω στη συνθήκη “τα ποιήματα να σημαίνουν κάτι”... Εσείς τι πιστεύετε;

Απ. “Τα ποιήματα να σημαίνουν κάτι” είναι κάτι πολύ δύσκολο και πολλές φορές νομίζεις ότι το πετυχαίνεις αλλά δεν τον πετυχαίνεις.

Ερ. Επειδή δεν ήσουν αληθινός;

Απ. Οχι, αληθινός ήσουν, αλλά δεν είχες βρει τη σωστή σκέψη και το σωστό συναίσθημα, καθώς και τις σωστές λέξεις που θα τα εκφράσουν όλα αυτά.

Ερ. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι η προδοσία της αριστεράς κυριαρχεί στην πολιτική σας ποίηση;

Απ. Δεν πιστεύω στην προδοσία. Κανείς δεν έχει προδώσει, απλώς έχουν γίνει λανθασμένες ενέργειες που δεν άντεξαν στην πραγματικότητα. Η προδοσία είναι μια ευτελής πράξη που δεν υπήρξε στην αριστερά, δεν υπήρξαν χρηματικές ή άλλες απολαβές. Πολλοί όμως κάνανε μεγάλα λάθη που φέρανε καταστροφές.

Ερ. Συμμετείχατε στο τριήμερο διεθνές λογοτεχνικό φεστιβάλ που πραγματοποιεί στη Λευκωσία το Ιδεόγραμμα. Οι εντυπώσεις από τη συμμετοχή σας;

Απ. Το Φεστιβάλ έδωσε την ευκαιρία αφενός στο κοινό να ακούσει και να γνωρίσει ποίηση που προέρχεται από διαφορετικές χώρες και κουλτούρες, αφετέρου στους ίδιους τους ποιητές να γνωριστούν μεταξύ τους. Αυτό είναι τόσο πολύτιμο και χρήσιμο. Μπράβο στους διοργανωτές, χρειάζεται μόχθος, θυσίες και οργάνωση για να πετύχεις να διοργανώσεις σωστά ένα τέτοιο Φεστιβάλ.

Ερ. Εχετε δώσει τόσες συνεντεύξεις. Υπάρχει κάποια ερώτηση που ενώ θα θέλατε να σας υποβληθεί, εντούτοις δεν σας υποβλήθηκε ποτέ;

Απ. Το έχω ίσως παρακάνει με τις συνεντεύξεις. Δίνω πολλές αλλά και ο δημοσιογράφος θέλει να κάνει τη δουλειά κι εμείς πρέπει να ανταποκρινόμαστε. Μου έχουν υποβληθεί τόσες ερωτήσεις κατά καιρούς... ειλικρινά δε νομίζω ότι υπάρχει τέτοια ερώτηση πια.

Αγωνιστής, ποιητής, πεζογράφος και μεταφραστής
----------------
Ο Τίτος Πατρίκιος (1928) έκανε την πρώτη του εμφάνιση στο χώρο των γραμμάτων το 1943 με τη δημοσίευση ενός ποιήματός του στο περιοδικό "Ξεκίνημα της Νιότης", ενώ το 1954 εκδόθηκε η πρώτη ποιητική συλλογή του με τίτλο "Χωματόδρομος". Έργα του μεταφράστηκαν στα γαλλικά, τα φλαμανδικά, τα γερμανικά και τα ολλανδικά. Το 1994 τιμήθηκε με ειδικό κρατικό βραβείο για το σύνολο του έργου του. Το 2013 του απονεμήθηκε το Διεθνές βραβείο Ποίησης στην Ιταλία (LericiPea) που είναι από τα παλαιότερα και πιο σημαντικά βραβεία στην Ιταλία. Ιδρυτικό μέλος του περιοδικού "Επιθεώρηση Τέχνης" από το 1954 δημοσίευσε πολλά άρθρα και κριτικές στις στήλες του, ενώ πολλά δοκίμιά του συμπεριλήφθηκαν σε συγκεντρωτικές εκδόσεις. Ασχολήθηκε επίσης με τη μετάφραση (κείμενα των Σταντάλ, Αραγκόν, Μαγιακόφσκι, Νερούντα, Γκόγκολ, Γκαρωντύ, Λούκατς και άλλων) και την πεζογραφία, ενώ τα περισσότερα κοινωνιολογικά έργα του είναι γραμμένα στα γαλλικά.

Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση, στρατευμένος αρχικά στην ΕΠΟΝ και στη συνέχεια στον ΕΛΑΣ. Το 1944 καταδικάστηκε σε θάνατο από συνεργάτες των Γερμανών και η εκτέλεσή του ματαιώθηκε την τελευταία στιγμή. Κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας εξορίστηκε στη Μακρόνησο (1951-1952) και κατά τη διετία 1952-1953 στον Άη Στράτη, από όπου επέστρεψε στην Αθήνα με άδεια εξορίστου.