H ΠΟΙΗΤΡΙΑ ΑΝΤΩΝΙΝΗ ΣΜΥΡΙΛΛΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ "ΜΥΣΤΙΚΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ"

Κλείνοντας τις «Ιστορίες αποκαθήλωσης» (22-23), γράφει ο Χριστοδουλίδης: «Εγώ δεν έκτισα ψηλά παλάτια / δεν έγινα μέλος της σέκτας των ποιητών / δεν έγινα ικέτης / και δεν έχω κάποια ευφάνταστη ιδέα / πώς να τελειώσω αυτό το ποίημα».

Στην πραγματικότητα, ούτε εγώ έχω κάποια ευφάνταστη ιδέα πώς να αρχίσω και πώς να τελειώσω αυτό το κείμενο.  Υπάρχει όμως προκαθορισμένη τακτική για το πώς πρέπει να «διαβάζει κανείς» -ένα κείμενο, ένα ποίημα

- (Sedgwick, 1997) [1];  Το ποίημα, για τον Derrida:

αποκαλύπτει ένα μυστικό μόνο και μόνο για να επιβεβαιώσει ότι υπάρχει εκεί κάτι το μυστικό, το οποίο έχει ανακληθεί, για πάντα απρόσιτο στην εξαντλητική ερμήνευση.  Ένα μη ερμητικό μυστικό, [που] παραμένει […] ετερογενές προς κάθε ερμηνευτική ολοποίηση.  Εξάλειψη της ερμηνευτικής αρχής.  Δεν υπάρχει ένα νόημα […] όχι πλέον ένα μοναδικό πρωταρχικό νόημα (Derrida στο Πυροβολάκης, 2014, 192) [2]. 

Η ποιητική γλώσσα είναι σκαλισμένη με μυστικά καταφύγια• ωθεί στο νόημα, χωρίς να εξαντλείται το νόημα.  Χωρίς να αγγίζει το μυστικό, επανενεργοποιεί την απόκρυψη και την αποσιώπηση δημιουργώντας μια ποιητική της αντίστασης (Παπανικολάου, 2014, 208) [3]. Η ανάγνωσή μου ενδεχομένως να είναι αποτυχημένη (Syrimi στο Nagy & Stavrakopoulou, 2004) [4], καθώς δεν συμμορφώνεται σε πρωτόκολλα κριτικής ανάγνωσης και άλλων ηγεμονικών,  θεσμικών και κοινωνικά εγκεκριμένων στρατηγικών «καλής ανάγνωσης».  Αλλά «σ’ όλη μου τη ζωή με γοήτευε η αποτυχία», θα μου υπενθυμίσει ο Cioran (2005) [5], για να με ανακουφίσει.

Αναρωτιέμαι ποιοι να είναι οι μυστικοί άνθρωποι του Χριστοδουλίδη.  Ποιοι να είναι «οι υπόλοιποι από εμάς» ή «εκτός από εμάς» που αποκαλούνται ως «μυστικοί».  Προσπαθώ βλαστημώντας να καταλάβω ποιοι είναι αυτοί που αντιστέκονται σθεναρά να τους ξεφλουδίσουν όπως ένα μανταρίνι, να γίνουν μια απρόσωπη μάζα,  μια σιωπηρή πλειοψηφία ανθρώπων που δεν είναι υπολογίσιμοι ως άνθρωποι. 

Ξέρεις, μου αποκάλυψε ο ίδιος, το έκανα να συμβεί στην πραγματικότητα και μετά το έγραψα:

(…) Έμπηξα τα δάκτυλά μου μέσα στο μανταρίνι / οι χυμοί εκτοξεύτηκαν έγλειψα στα δάκτυλα μου / την κάθε σταγόνα, τους λεκέδες στα ρούχα μου / κατάπια φλούδες, κουκούτσια / οι χυμοί στέγνωναν πάνω μου μέχρι αργά το βράδυ, / κάνε το ίδιο / πρόλαβε,  είπα στον εαυτό μου / που με παρακολουθούσε σαστισμένος  (Ξεφλουδίζοντας ένα μανταρίνι, 81).

Προλαβαίνω; με ρωτώ σαστισμένα.  Ένα συγκεκριμένο σύνολο σχέσεων εξουσίας μας προλαβαίνει πριν προλάβουμε, μας καθοδηγεί με έναν συγκεκριμένο τρόπο.  Στην αόρατη βιαιότητα της εξουσίας, «έχουμε κριθεί, καταδικαστεί και ταξινομηθεί ώστε να είμαστε αναγκασμένοι να επιτελούμε κάποια συγκεκριμένα έργα, να είμαστε ταγμένοι να ζήσουμε με ένα συγκεκριμένο τρόπο ή να πεθάνουμε με ένα συγκεκριμένο τρόπο» (Foucault,  2002) [6]. 

Όπως ο λεωφορειατζής που «καθ’ οδόν προς την Πάτρα / (…) άκουγε βουερά τραγούδια (…) / και σταθερά απέτρεπε / τυχόν πανικούς / ότι κάπου αλλού / σε κάτι άλλο / μπορεί να υπάρχει / νόημα (Νόημα, 68)», ή ο καρπουζάς (56) που «υποψιάζεται πως / και στην επόμενή του ζωή / καρπούζια θα πουλά / μόνο που θα ήθελε να είναι πιο νέος / λιγότερο σκυφτός / και καλύτερα ντυμένος / όταν εγώ θα περνώ με το ιπτάμενο αμάξι μου / θα τον βλέπω / και θα γράφω το ίδιο ποίημα».

Η εξουσία δεν μας επιτρέπει να φανταστούμε το μέλλον πέρα, από λογικές που βρίσκονται έξω από τις συμβατικές αφηγήσεις.  Ορίζει τι επιθυμούμε, πώς επιθυμούμε, πόσο μπορούμε να επιθυμούμε.  Μας διδάσκει «πώς παίρνονται ζωές / χωρίς κανείς να το πολυσκεφτεί / με λαχταριστά ανταλλάγματα» (Επισπεύδοντας, 24-25)».

Ο Χριστοδουλίδης δημιουργεί μια ασώματη φωνή, εικόνες που δεν σημαίνουν πλέον ολόκληρο. Μιλά για το σώμα που βρίσκεται σε αποσύνθεση, «αποκαμωμένο και αρρύθμιστο να αντέχει» (Πέντε γαρύφαλλα, 66-67)• για το δέρμα των δύο κοριτσιών στο πρατήριο βενζίνης που, αποφλοιωμένο πια «το παίρνει ο χρόνος, το παίρνει ο βενζινάρης / το παίρνουν οι βιαστικοί πελάτες (Δυο κορίτσια στο πρατήριο βενζίνης, 40-41)».

Μιλά για τα σώματα που είναι εύκολα υποκατάστατα κάποιων άλλων σωμάτων, μεγαλύτερης σημασίας• πιο παραγωγικά, πιο χρήσιμα.  Για τα σώματα που τους δίνουν το κατιτίς τους,  ίσα-ίσα για να κρατιούνται στην ζωή• ικανοποιημένα, αδιαμαρτύρητα, ελπιδοφόρα.  Για τις δυο κυρίες στην παλιά Λευκωσία (21), για την κυρία Κούλα την ογδοντάχρονη (14): «η κύρια Κούλα / η κουτσή, η κουφή / η τυφλή, η πεθαμένη / με τα μέσπιλα / τα χρόνια-βουνά / και το λευκό της μαντήλι / που κάποτε ανέμιζε / στον άνεμο (Μεγάλη Παρασκευή, 14)».  Μιλά για αυτούς που η ζωή τους είναι επαναλαμβανόμενα μνημόσυνα και το ρεπό μιας Κυριακής φαντάζει ό,τι πιο σημαντικό τους συνέβη τον τελευταίο καιρό (21).

«Το ‘δικαίωμα’ στη ζωή», επισημαίνει ο Foucault:

στο σώμα, στην υγεία, στην ευτυχία, στην ικανοποίηση των αναγκών, το ‘δικαίωμα’ να ξαναβρείς, πέρα από κάθε καταπίεση ή αλλοτρίωση,  αυτό που είσαι και ό,τι μπορείς να είσαι,  αυτό το τόσο ακατανόητο για το κλασικό δικαιικό σύστημα ‘δικαίωμα’,  στάθηκε η πολιτική απάντηση σε όλες τις καινούριες μεθοδεύσεις και πρακτικές της εξουσίας» (Agamben, 2016, 193) [7].

Το παλαιό δικαίωμα του να επιβάλλεις τον θάνατο ή να επιτρέπεις τη ζωή αντικαταστάθηκε από μια εξουσία του να δίνεις ζωή ή να πετάς στον θάνατο (Foucault, 2011, 161) [8].  Η φυσικοποίηση του νεοφιλελευθερισμού εκλογικεύει μια νέα οικονομία ζωής.  Η ζωή μέσα στην εξουσία θανάτου, εμφανίζεται ως συμπληρωματική μιας εξουσίας με θετικούς όρους επί της ζωής.  Σαν να «εμποδίζει για λίγο τον θάνατο να εξαπλωθεί / εκεί όπου κάποτε ήταν ζωή» (Το περίπτερο, 12).

Η Butler [9], όχι άδικα,  διερωτάται αν το σώμα τελικά πρέπει να αποκλειστεί, ώστε οι οικονομίες της εξουσίας να επιτελέσουν τον ρόλο τους ως αυτοσυντηρούμενα συστήματα (Butler, 2008, 102).  Οι άνθρωποι που δεν ξέρουν άλλη ζωή απ’ αυτή που τους έδωσαν,  που εκτίθενται σε αναπαραστάσεις  φρίκης ή αηδιασμού ή ακόμα και συμπόνιας ή λύπησης, αυτοί που θεωρούνται ήδη τελειωμένοι• έχουν σκληραγωγηθεί να τα καταφέρνουν:

Τα καταφέρνει αυτό το είδος των ανθρώπων / να αφήνει το σχοινί να κόβεται εκεί που πρέπει / στη σωστή στιγμή / από εκείνο που στιγμιαία νιώθουν / ότι θα μπορούσαν να ποθήσουν (…) Τους βλέπεις τόσο μονάχους / και λιγότερους σαν φεύγεις / όμως αρκετούς για να επιβιώσουν (…) η καρδιά τους ακόμα χτυπά / η καρδιά τους είναι γερή / τα πόδια τους στήνονται / και τα χέρια τους / κάτω από το κακοτράχαλο οδόστρωμά τους / διατηρούν ένα άγιο κύμα τρυφερότητας / για την επόμενη φορά / αν υπάρξει (Σκληραγωγημένο είδος, 42-43).

Αυτοί οι αποκαμωμένοι, μυστικοί άνθρωποι που όμως σφύζουν από ερωτισμό• έναν ερωτισμό που ο Χριστοδουλίδης αφηγείται αποκομμένα, επιφέροντας την έκπληξη μεταξύ μορφής και περιεχομένου.  Μπορώ να διακρίνω τις γοητευτικές ρυτίδες της κ. Κούλας  (Μεγάλη Παρασκευή, 14), την ερωτική επιθυμία στις μητέρες που «κάνουν έρωτα σε έναν αχνιστό Αύγουστο (Τατουάζ, 57-58)», τον καρπουζά «να πουλά τα καρπούζια δίπλα από κοπριές αλόγων / και γαιδουριών / στα σταυροδρόμια των χωματόδρομων» (Ο καρπουζάς, 56), «τον καθηγητή τον μικρό γιο της πόρνης / που τις αργίες / όταν εκείνη τους έμπαζε από την πίσω πόρτα/ του πλινθόκτιστου σπιτιού / αυτός με τα κοντοβράκια / κλεινόταν στα πιο υγρά υπόγεια της μέρας (Ο καθηγητής, 26-27)».  Μπορώ σ’ αυτή την γλυκιά εξάντληση να ξεχωρίσω την ευγένεια που κουβαλούν, την «όλο ψυχή και σάρκα» (Ανάσταση, 9), φανερώνοντας ότι «η ομορφιά είναι ηττημένη χωρίς αγάπη» (Η περιπέτεια της ποίησης, 62-63).

Στις φυσικές και συναισθηματικές περιπλοκές της επιθυμίας και της αγάπης, ο Χριστοδουλίδης αγγίζει τα όρια του φύλου.  «Στην περίπτωση της λέξης πάντα στη λίμνη Τάμπο» (7-8),  αναδύεται η ρευστότητα της σεξουαλικότητας:

Ένα κέδρο κλαίει στις όχθες της λίμνης Τάμπο / επειδή κάποτε ήταν άνδρας που έχασε το φύλο του, / το όνομά του / επειδή η λίμνη ήταν η γυναίκα που αγάπησε / αλλά είχε έρθει η ώρα οι άνθρωποι να μετατραπούν / αφού πρώτα απωλέσουν το φύλο τους (Η περίπτωση της λέξης πάντα στη λίμνη Τάμπο, 7-8).

Στους στίχους του Χριστοδουλίδη απεικονίζεται η αμφισβήτηση του «δυαδικού έμφυλου συστήματος», όπως παρόμοια ο Καρούζος καταθέτει στη Νεολιθική Νυχτωδία στην Κρονστάνδη: «Την ημέρα εκείνη γεννήθηκα μόνος μου, δεν είχα βιολογικό προηγούμενο» [10].  Ενώ, «Στο κάτω ράφι του ελέους» (38-39), ένα είδος δυνατοτήτων έξω από τον νόμο του ‘φυσιολογικού’, έρχεται να αναδείξει την δυναμική του ερωτισμού μεταξύ των γυναικών:

βλέπουν η μια στην άλλη ένα μικροσκοπικό έντομο / που μπορεί να αγαπά (…) ένα είδος σωτηρίας από τον νόμο των πιθανοτήτων / που θα τις καταπλάκωνε αν ήταν μόνες / Κι όταν έρχεται η νύχτα ακόμη περισσότερο περισφίγγονται / σχεδόν ξεζουμίζει η μια την άλλη. / Σαν έλεος / σαν ανημποριά  / σαν ελεγεία  (Στο κάτω ράφι του ελέους, 38-39).

Το Κράτος έχει αποφασίσει, όπως εύστοχα έγραψε ο Norse, «ποιος είμαι εγώ για ν’ αγαπήσω, να μισήσω, τι πρέπει να κάνω στο κρεβάτι, με τι και σε ποιον» (Συλλογικό έργο, 2013, Έχω δει το φως και είναι το μυαλό μου, 41) [11].  Έχει αποφασίσει ότι πρέπει να λογοδοτούμε διαρκώς, όλοι μαζί και ένας-ένας ξεχωριστά, «εκατό κομμάτια που κρατιούνται γερά / μεταξύ τους για να δείχνουν ένα» (Θρύμματα, 86).

Οι μυστικοί άνθρωποι είναι αυτοί που αμύνονται για την επιβίωσή τους, απέναντι στους διαχειριστές της ζωής, απέναντι στο «γαμημένο κράτος»,  έχοντας όπλα πέντε γαρύφαλλα (Πέντε γαρύφαλλα, 66-67).  Είναι αυτοί που μας χαρίζουν ένα ζουμερό καρπούζι, που «προλαβαίνουν» γιατί η ζωή είναι δρόμος, είναι τιμόνι, είναι ένα παρκάρισμα (Το περίπτερο, 12).

Οι μυστικοί άνθρωποι είναι αυτοί που «για να μπορούμε εμείς να γράφουμε ποιήματα» (76-78), επανεγγράφουμε στο σώμα τους τα δράματα, τους αγώνες  ή τις πληγές τους:

Όλοι αυτοί ίσως δεν διάβασαν ποτέ ποιήματα / δεν έμαθαν ποτέ για σένα / για τον Σαχτούρη, τον Γουόλκοτ, το Χίνι / τον Κουαρόζ / τους υπερρεαλιστές, τα μεταμοντέρνα ρεύματα / και το σλαμ / ωστόσο, είναι αυτοί που έχουνε γράψει / τα ποιήματά μας / την ηρεμία μας πίσω από τους τέσσερις τοίχους / τα ονόματά μας στο διαδίκτυο / και τις εγκυκλοπαίδειες / την ευκαταφρόνητη φήμη μας / έχουνε θρέψει την υπερμεγέθη φιλοδοξία μας / όσο δεν μπόρεσαν να θρέψουν τα όνειρα / και τα στομάχια τους / και τώρα γράφω αυτό το ποίημα / γιατί πια ξέρω καλά / ότι αν δεν ήταν αυτοί / θα ήμουν εγώ / θα ήταν τα παιδιά μου / θα ήσουν εσύ / χωρίς το ραφιναρισμένο στυλ / και το προβληματισμένο υφάκι / και τότε εμείς θα έπρεπε να γράψουμε / κάποιων άλλων ποιήματα (Μυστικοί άνθρωποι, 76-78).

Οι μυστικοί άνθρωποι δεν είναι οι άλλοι• οι έξω από εμάς.  Είμαστε όλοι, όσοι ζούμε μετά από πολλές ανεπιτυχείς απόπειρες• όλοι όσοι «γράφουμε μετά από πολλές ανεπιτυχείς απόπειρες» (Το φανάρι, 55).

Εξακολουθώ να μην έχω κάποια ευφάνταστη ιδέα / πώς να τελειώσω αυτό το κείμενο.  Όμως θα σας εκμυστηρευτώ αυτό: Πριν το γράψω, το έκανα να συμβεί:

Έμπηξα τα δάκτυλά μου μέσα στο μανταρίνι / οι χυμοί εκτοξεύτηκαν έγλειψα στα δάκτυλα μου / την κάθε σταγόνα, τους λεκέδες στα ρούχα μου / κατάπια φλούδες, κουκούτσια / οι χυμοί στέγνωναν πάνω μου μέχρι αργά το βράδυ, / κάνε το ίδιο / πρόλαβε, είπα στον εαυτό μου / που με παρακολουθούσε σαστισμένος (Ξεφλουδίζοντας ένα μανταρίνι, 81).

Αντωνίνη Σμυρίλλη, Ποιήτρια, Υποψήφια Διδάκτωρ Θεωρίας και Φιλοσοφίας της Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Κύπρου

Σημειώσεις

[1]        Sedgwick, E. K. (1997). Paranoid reading and reparative reading, or, You're so paranoid, you probably think this introduction is about you.

[2]       Πυροβολάκης, Ε. (2014). Προσεγγίσεις της ερμηνευτικής της λογοτεχνίας: Gadamer και Ricoeur. Ariadne, (20-21), 189-210.

[3]       Παπανικολάου, Δ. (2014). «Σαν κ’εμένα καμωμένοι»: Ο ομοφυλόφιλος Καβάφης και η ποιητική της σεξουαλικότητας. Αθήνα: Πατάκης.

[4]       Nagy, G., & Stavrakopoulou, A. (Eds.). (2004). Modern Greek literature: critical essays. Routledge.

[5]        Cioran M. E. (2005). Ο Σιοράν μιλάει για τον Σιοράν: Συζήτηση με τη Sylvie Jaudeau. Μτφρ. Κωστής Παπαγιώργης, επιμ. Ελευθέριος Καρτάκης. Αθήνα: Printa.

[6]        Foucault, M. (2002). Για την Υπεράσπιση της Κοινωνίας. Μτφρ. Τιτίκα Δημητρούλια. Αθήνα: Ψυχογιός.

[7]        Agamben, G. (2016). Homo Sacer: Κυρίαρχη εξουσία και γυμνή ζωή. Μτφρ. Παναγιώτης Τσιαμούρας.  Αθήνα: Scripta.

[8]        Foucault, M. (2011). Η Ιστορία της Σεξουαλικότητας: Η βούληση για γνώση. Μτφρ. Τάσος Μπέτζελος. Αθήνα: Πλέθρον.

[9]        Butler, J. (2008). Σώματα με σημασία: οριοθετήσεις του φύλου στο λόγο. Αθήνα: Εκκρεμές.

[10]      Καρούζος, Ν. (1994). Νεολιθική Νυχτωδία στην Κροστάνδη. Αθήνα: Απόπειρα.

[11]      Συλλογικό έργο (2013). Αμερικανοί ποιητές και ποιήτριες τολμούν. Ανθολόγηση, μτφρ., επιμ., Μπουρλής Γιώργος. Αθήνα: Εξάρχεια.

Ο ΔΡ ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΓΑΛΑΖΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ "ΜΥΣΤΙΚΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ"

Ποίηση κοινωνικά και πολιτικά ευαίσθητη, με έντονα στοιχεία υπαρξιακού προβληματισμού

Στην έβδομη ποιητική συλλογή του Γιώργου Χριστοδουλίδη, υπό τον τίτλο Μυστικοί άνθρωποι (2019), που εκδόθηκε πρόσφατα, εντοπίζονται τα κύρια γνωρίσματα της ποίησής του, τα οποία επισημάνθηκαν από την κριτική για την ποιητική του διαδρομή από το 1996 (έτος έκδοσης της πρώτης ποιητικής συλλογής του μέχρι σήμερα). Τα 49 ποιήματα που συγκροτούν το νέο ποιητικό βιβλίο του Χριστοδουλίδη είναι γραμμένα στο οικείο πλέον για τους αναγνώστες του έργου του προσωπικό ύφος, χωρίς ωστόσο με αυτό να εξυπακούεται ότι ο ποιητής παρέμεινε στις σταθερές των προηγούμενων βιβλίων του. Αντίθετα, φαίνεται να ενοφθαλμίζει την ποίησή του με περισσότερο εμφανή νεοϋπερρεαλιστικά στοιχεία, που στα προηγούμενα βιβλία του ήταν περιορισμένα, χωρίς να εγκαταλείπει τη ρεαλιστική αποτύπωση περιστατικών της καθημερ

ινής ζωής με κοινωνική ευαισθησία.

Η ποίηση του Χριστοδουλίδη και σε αυτό το βιβλίο είναι πρωτίστως αφηγηματική, με ψήγματα λυρικών στοιχείων, τα οποία εισάγονται στην ποιητική αφήγηση είτε μέσω του εξωλογικού στοιχείου και της τεχνικής της ανατροπής είτε με την ευδιάκριτη φιλοσοφική διάθεση. Η διάθεση αυτή συνδέεται με τον δεσπόζοντα υπαρξιακό τόνο και την προβληματική γύρω από τη ζωή και το νόημά της, καθώς και γύρω από τον θάνατο, αλλά και τα μεταφυσικά ζητήματα. Επιπλέον, η ποιητική γραφή στο νέο αυτό βιβλίο είναι συχνά αυτοαναφορική, καθώς σε αυτήν αποτυπώνεται ο εναγώνιος συχνά προβληματισμός του ποιητή για την τέχνη του και τα όριά της, για το δίπολο ποίηση - πράξη, καθώς και για τι σχέση του ποιητή με τους ομοτέχνους του. Τα γνωρίσματα αυτά συμπληρώνονται από τον συνεχή και επίμονο διακειμενικό διάλογο και τις συχνές διαθεματικές νύξεις ή αναφορές που εμπλουτίζουν την ποιητική θεώρηση των πραγμάτων και την προστατεύουν από μια στενά τοπική ή τοπικιστική οπτική.

Ο τίτλος της νέας συλλογής του Γ. Χριστοδουλίδη, Μυστικοί άνθρωποι, πηγάζει, όπως αναφέρει ο ίδιος, «από την αίσθηση ότι μέσα από τα πλείστα ποιήματα της συλλογής αναδύεται ένα είδος ανθρώπων τόσο συνθλιμμένων κοινωνικά, ψυχολογικά και υπαρξιακά που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν μυστικοί, διότι συνήθως στην πραγματικότητα περνούν απαρατήρητοι τόσοι αυτοί όσο και τα ακυρωμένα τους όνειρα».[1] Οι κοινωνικές, υπαρξιακές και ποιητολογικές συνδηλώσεις του τίτλου μπορούν να γίνουν καλύτερα κατανοητές με την ανάγνωση του ομότιτλου ποιήματος, στο οποίο ο ενδοκειμενικός ποιητής διακατέχεται από έντονα αισθήματα ενοχής για το γεγονός ότι η ποίηση γράφεται τη στιγμή που στον κόσμο υπάρχει δυστυχία και πόνος. Η παιδική εργασία, η μετανάστευση και οι δύσκολες συνθήκες εργασίας των μεταναστών, οι πόλεμοι και το προσφυγικό πρόβλημα συνεχίζονται, την ώρα που το συλλογικό ποιητικό υποκείμενο (ο ποιητής και οι ομότεχνοί του) απολαμβάνει την πολυτέλεια της εκ του ασφαλούς δημιουργίας. Ως ποίηση, λοιπόν, σε αυτό το ποίημα, δεν εκλαμβάνεται η γραφή των στίχων, αλλά η ίδια η ζωή των «μυστικών ανθρώπων», των ανθρώπων που αγωνίζονται για την επιβίωσή τους σε πολύ δύσκολες συνθήκες: «Όλοι αυτοί ίσως δεν διάβασαν ποτέ ποιήματα [...] / ωστόσο είναι αυτοί που έχουνε γράψει / τα ποιήματά μας / την ηρεμία μας πίσω από τους τέσσερις τοίχους [...] έχουνε θρέψει την υπερμεγέθη φιλοδοξία μας / όσο δεν μπόρεσαν να θρέψουν τα όνειρα / και τα στομάχια τους» (σ. 76). Προφανώς, στο ποίημα αυτό απηχούνται στοιχεία του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, και ενδεχομένως και άλλων ρευμάτων, γύρω από τη σχέση ποίησης και πράξης, αλλά και για το γενικότερο ζήτημα της σχέσης του ποιητή με την κοινωνία και της θέσης του σε αυτήν.

Η κοινωνιοκεντρική οπτική εντοπίζεται και σε άλλα ποιήματα της συλλογής, στα οποία σχολιάζονται με ευαισθησία όψεις της καθημερινής βιοπάλης. Λόγου χάρη, στο ποίημα «Δυο κορίτσια στο πρατήριο βενζίνης» αποδίδεται με την τεχνική της υπερβολής και με ευδιάκριτα νεοϋπερρεαλιστικά στοιχεία, η απεγνωσμένη προσπάθεια των νέων εργαζόμενων γυναικών να «διώξουν τη μυρωδιά της βενζίνης / και των λιπαντικών», κάθε βράδυ, που καταλήγει σε αποφλοίωση του δέρματός τους: «[...] βγάζουν στην πώληση τα δερματικά τους υπόλοιπα / παράφρονες δερματέμποροι καιροφυλακτούν / είναι μια καλά υπολογισμένη εμπορική πράξη, / μια ανταλλαγή / για να μπορέσουν να εξασφαλίσουν άλλο δέρμα / πιο φτηνό και καθαρό / ο βυρσοδέψης των ανθρώπινων αισθημάτων / το εφαρμόζει με χαμηλή αμοιβή» (σσ. 40-41). Στο ποίημα «Πέντε γαρύφαλλα» σχολιάζεται με ένταση και με οργή η παιδική εργασία, ως απότοκος εγγενών αδυναμιών του κράτους για την εξάλειψή της. Η κατά τα άλλα ρεαλιστική ποιητική αφήγηση ολοκληρώνεται με τη συνήθη στην ποιητική γραφή του Χριστοδουλίδη μεταφορική / εξωλογική κατακλείδα: «Σήκωσε στάχτες εκείνη τη νύχτα / κι ύστερα τα σπλάχνα της πόλης / πετάχτηκαν έξω» (σ. 67).

Μολονότι στην ποίηση του Χριστοδουλίδη δεσπόζει η ποιητική αφήγηση, ως εκδίπλωση των επιμέρους συμβάντων ενός περιστατικού, δεν είναι όλα τα ποιήματα της νέας συλλογής του αφηγηματικά στον ίδιο βαθμό και κατά τον ίδιο τρόπο. Σε αντίθεση με τα ποιήματα που σχολιάσαμε πιο πάνω, το ποίημα «Θρύμματα» δομείται με βάση ένα και μόνο συμβάν, την πτώση ενός φλιτζανιού στο πάτωμα και τον θρυμματισμό του. Ό,τι ακολουθεί είναι η αποτύπωση των φιλοσοφικών προεκτάσεων του συμβάντος, που λειτουργεί ως αφόρμηση του υπαρξιακού στοχασμού γύρω από το ζήτημα της ακεραιότητας και της ενότητας: «[...] αυτό που λέμε ακέραιο / είναι αυτό που αντιστέκεται να μην σπάσει / αυτό που δεν αφήνεται να πέσει / και να γίνει εκατό κομμάτια / αλλά επιμένει να συγκρατεί / ό,τι το αποτελεί [...]» (σ. 86). Εξάλλου, στο ποίημα «Το φανάρι» αποδίδεται συνοπτικά η βάσανος της ποιητικής γραφής, με την τεχνική της θαμιστικής αφήγησης (σ. 55), ενώ στο ερωτικό ποίημα «Ταχυπαλμία» (σ. 34) συνδέονται αντιστικτικά οι φοβίες του ποιητικού υποκειμένου με την παρουσία της ερωτικής μορφής που συμβάλλει στην άρση των υπαρξιακών ανησυχιών.

Ο επίμονος υπαρξιακός στοχασμός, που δεσπόζει στη νέα ποιητική συλλογή του Γ. Χριστοδουλίδη, συνδυάζεται συχνά με την τοποθέτηση της ποιητικής αφήγησης σε μεταφυσικό χωροχρονικό πλαίσιο, όπως είναι οι λίμνες, το δάσος, το ποτάμι, η κόλαση. Σε άλλες περιπτώσεις, ο οικείος χρονότοπος ανοικειώνεται κατά την ανάπτυξη του ποιήματος, ως τόπος πραγμάτωσης ενός εξωλογικού και μεταφυσικού συμβάντος. Στο ποίημα «Η περίπτωση της λέξης πάντα στη λίμνη Τάμπο», ένα κέδρο (αρσενικό που έχασε το φύλο του) και η φανταστική λίμνη Τάμπο (η αγαπημένη γυναίκα) είναι οι πόλοι της ποιητικής και ταυτόχρονα μυθικής αφήγησης, μέσω της οποίας παρουσιάζεται η μετάβαση από τη ζωή στον θάνατο, από τον έρωτα στην παγερή ακινησία και από εκεί στην αιωνιότητα, μετά από μια σειρά μεταστοιχειώσεων και μεταμορφώσεων (σσ. 7-8). Σε θηλυκή αγαπημένη μορφή παραπέμπει η λίμνη και στο ποίημα «Μεγάλη Πέμπτη», που λειτουργεί λυτρωτικά και παρηγορητικά για το ποιητικό υποκείμενο, μετά από έναν μεγάλο πόλεμο (σ. 13). Στο ποίημα «Η λίμνη» το ομώνυμο θεματικό μοτίβο λειτουργεί αφαιρετικά. Μετά από ανομβρία δύο αιώνων, το ποιητικό υποκείμενο περπατά «εκεί όπου κάποτε ήταν η λίμνη / όπως περπατά κανείς / εκεί όπου κάποτε ήταν η αγάπη», με αισθήματα τρόμου, για την ανυπαρξία οποιασδήποτε ελπίδας, σε οικολογικά αλλά και σε οντολογικά συμφραζόμενα: «Λίμνη, της εκμυστηρεύομαι, / δεν θα μπορέσω ποτέ να ξεφύγω / από εκείνο που ήσουν / την ώρα / που απελπισμένα δέντρα / πριν γείρουν και πέσουν με ουρλιαχτό ασύλληπτο / υψώνουν τα τρομώδη χέρια τους μέχρι τον ουρανό / ξεκοιλιάζοντας τα άδεια ασκιά του» (σ. 15). Αντίστοιχα, στο ποίημα «Αφουσιά», όπου ο ποιητής «συνομιλεί» με το έργο Γκέμμα του Δημήτρη Λιαντίνη, η λίμνη, ως μήτρα της ζωής αντιπαραβάλλεται προς τον «έρημο τόπο» και το «αφόρετο και αδοκίμαστο σκοτάδι». Αφουσιά, όπως σημειώνει ο Δ. Λιαντίνης, είναι «η ζωή μας σε σχέση με την αλήθεια και την πραγματικότητα»,[2] δηλαδή παραπέμπει στη βαθύτερη ουσία της ύπαρξής μας. Η γυμνότητα της προσωποποιημένης λίμνης παραπέμπει στην αποκάλυψη των μυστικών δυνάμεων της ζωής, που παρά την ερήμωση, ενδέχεται και στο μέλλον να οδηγήσουν σε μιαν αναγέννηση, αν εμφανιστούν και πάλι «οι τολμητίες που θα λάμψουν ξαφνικά» (σσ. 44-45).

Από την άλλη, ο Γ. Χριστοδουλίδης αξιοποιεί με ευρηματικότητα οικείους στον αναγνώστη χρονότοπους, στο πλαίσιο της ποιητικής σκηνοθεσίας που παραπέμπει στον υπαρξιακό στοχασμό γύρω από διάφορα εναγώνια ερωτήματα. Στο ποίημα «Η πυρκαγιά» η αίσθηση του ποιητικού υποκειμένου ότι το σπίτι του καίγεται (ενώ παραμένει άθικτο) τροφοδοτεί τις βασανιστικές του αμφιβολίες, καθώς βρίσκεται σε μια τρίτη κατάσταση, έξω από τη ζωή και τον θάνατο: «Ξύπνησα μετά από χρόνια. / Σκέφτηκα τότε πως / αν ήμουν ζωντανός / αν ακόμα μπορούσα να οδηγήσω / μάλλον δεν θα προλάβαινα / να σβήσω τη φωτιά. / Ή μήπως είμαι τέτοιες φωτιές που βλέπω / έστω κι αν δεν υπάρχουν» (σ. 16). Η δική μας εντύπωση είναι πως η φωτιά λειτουργεί εδώ ως σύμβολο της οντολογικής αγωνίας, ως αποτέλεσμα των ανησυχιών, των ανασφαλειών, των φόβων του σύγχρονου ανθρώπου. Με παρόμοια τεχνική αποτυπώνεται στο ποίημα «Η γη θα σκεπάσει μια μέρα τον κόσμο» (σσ. 46-48) η εφιαλτική πρόβλεψη για το τέλος της ζωής στον πλανήτη μας. Εδώ η ποιητική αφήγηση αρχίζει χαμηλόφωνα από ένα συνηθισμένο και περιορισμένο χώρο (ένα πέτρινο αμφιθέατρο και το υπερυψωμένο πεζοδρόμιο), για να επεκταθεί στη συνέχεια σε ολόκληρη τη γη και στο σύμπαν. Έχουμε την άποψη ότι στα ποιήματα αυτά η θεώρηση του τέλους της ζωής στον πλανήτη μας δεν είναι στενά και μονοδιάστατα οικολογική, αλλά λειτουργεί ως προέκταση της επίμονης οντολογικής αγωνίας και προβληματικής.

Εξάλλου, στο ποίημα «Ανάσταση» (σ. 9) ο υπαρξιακός τόνος συνδυάζεται με τα στοιχεία της κοινωνικής κριτικής και της ειρωνείας, μέσω των οποίων στηλιτεύονται η υποκρισία, ο καθωσπρεπισμός και η πολύμορφη κρίση σε όλα τα επίπεδα της πολιτικής και κοινωνικής ζωής, κατά τρόπο που παραπέμπει στα ομόθεμα ποιήματα του Κώστα Μόντη «Κηδεία» και «Διάλογος εν ώρα κηδείας». Η αντικομφορμιστική ποιητική γραφή αντιστρέφει τα δεδομένα της πραγματικότητας παρουσιάζοντας τους παρισταμένους στην κηδεία ως νεκρούς, οι οποίοι παρεμποδίζουν την ανάσταση του θανόντος που μέχρι την εμφάνιση της ερωτικής γυναικείας μορφής κειτόταν γαλήνιος: « [...] γαλήνιος, μέχρι την ώρα / που το άρωμα μιας άγνωστης γυναίκας / πλημμύρισε ξαφνικά τον ναό / μιας γυναίκας όλο ψυχή και σάρκα / μιας αχαλίνωτης γυναίκας / κατά λάθος ζωντανής μες στους νεκρούς / έκανε να σηκωθεί ο πεθαμένος / αλλά κανείς δεν του άνοιγε το φέρετρο / κανείς περίλυπος / δεν άνοιγε το φέρετρο στον πεθαμένο». Σε αντίθεση με το πλήθος στο ποίημα «Κηδεία» του Κ. Μόντη, που κι αυτό παρίσταται τυπικά στην κηδεία, στην «Ανάσταση» του Χριστοδουλίδη οι παριστάμενοι στην κηδεία αδυνατούν να δεχθούν το κάλεσμα του έρωτα και της ζωής. Στο ποίημα του πρώτου το πλήθος παρουσιάζεται, μετά τη λήξη της κηδείας να τρέχει ασυγκράτητο στους ανοιξιάτικους αγρούς: «σκόρπισε έπειτα ο κόσμος / και γέμισαν οι αγροί / κι' αργά γύριζαν πια όλοι στα σπίτια τους / μ' αγκαλιές αγριολούλουδα κι' ήλιο».[3] Από την άλλη, στο ποίημα «Διάλογος εν ώρα κηδείας»[4] του Μόντη σατιρίζεται η καθαρά τυπική παρουσία των ομιλητριών στην κηδεία με τη χρήση του αδιαμεσολάβητου διαλόγου τους, που φανερώνει την έλλειψη οποιασδήποτε μέθεξης στην τελετή, σε αντιστοιχία με τους «ελαφρώς θλιμμένους» στο ποίημα του Χριστοδουλίδη, σε μια κηδεία, όπου όλα «ήταν υπέροχα», κατά το εισαγωγικό ποιητικό σχόλιο.

Ενδιαφέρουσα στο πιο πάνω ποίημα είναι η κοινωνική κριτική όψεων της ζωής σε τοπικό επίπεδο, χωρίς τη χρήση τοπικών δεικτών. Με άλλα λόγια, ενώ στα περισσότερα ποιήματα της συλλογής Μυστικοί άνθρωποι η ποιητική αφήγηση τοποθετείται σε οικουμενικό πλαίσιο, δεν λείπουν και εκείνα στα οποία η αφήγηση τοποθετείται σε κυπριακό ή ελλαδικό χώρο.  Διαπιστώνουμε ότι στις Πληγείσες περιοχές, την προηγούμενη ποιητική συλλογή του Χριστοδουλίδη, τα ποιήματα της δεύτερης κατηγορίας ήταν περισσότερα. Στο ποίημα «Δύο κυρίες στην παλιά Λευκωσία» (σ. 21), ενδεικτικό παράδειγμα ποιήματος με σαφείς τοπικούς δείκτες που αναφέρονται στην κυπριακή πραγματικότητα, παρουσιάζεται με ρεαλισμό και αληθοφάνεια, και χωρίς τη χρήση του προσφιλούς στον Χριστοδουλίδη εξωλογικού στοιχείου, μια συνηθισμένη  σκηνή, εκείνη της αναχώρησης από την κυριακάτικη λειτουργία. Στο ποίημα αυτό, αφενός, αποτυπώνεται υπαινικτικά η συνεχιζόμενη κατοχή («Τις Κυριακές / χαμηλότερα από την προσευχή του μουεζίνη / που αγκιστρώνεται σαν σκέπαστρο στον αέρα [...]») και, αφετέρου, η ατμόσφαιρα της παλιάς Λευκωσίας, με τον «συρμό / πολλών παράξενων ανθρώπων [που] σκορπίζεται / στα οφιοειδή σοκάκια».

Με διαφορετική τεχνική αποτυπώνεται στο ποίημα «Η τελετή» (σ. 65) το συνεχιζόμενο δράμα των αγνοουμένων. Εδώ λείπουν οι τοπικοί δείκτες και η ποιητική αφήγηση εκφέρεται χωρίς την επιδίωξη της αληθοφάνειας, δεδομένου ότι εξαρχής το εξωπραγματικό στοιχείο συμφύρεται εξωλογικά με το πραγματικό. Οι τραγικές φιγούρες «των προδομένων από παντού» ανθρώπων, που «κρατώντας με ραγισμένα δάκτυλα / κιτρινισμένες φωτογραφίες αγαπημένων / σέρνονται σαν κάμπιες σε αχειροποίητους δρόμους» κατευθύνονται σε έναν χώρο όπου θα πραγματοποιηθεί μια τελετή, κατά την οποία είναι αδύνατον πια να διακρίνει κανείς ποιοι είναι οι ζώντες και ποιοι οι εικονιζόμενοι στις φωτογραφίες, μετά το εξωλογικό γεγονός της ανταλλαγής των μεταξύ τους ρόλων: «Παιδιά και συγγενείς λοιποί / άλλοι πηδάνε από τα κάδρα / κι άλλοι τα στελεχώνουν / όσοι ήτανε πριν φωτογραφίες / κρατούνε τώρα τις φωτογραφίες / εκείνων που τους έψαχναν / εμφανίζονται σαν άνθρωποι κανονικοί / που επέστρεψαν κι αναζητούν / μα δεν βρίσκουν / τους δικούς τους». Με την αντιμετάθεση αυτή των ρόλων ζωντανοί vs νεκροί, που εντοπίσαμε και προηγουμένως, ενδεχομένως αποδίδονται τα στοιχεία της αλλοτρίωσης και της φθοράς, της κάμψης της αγωνιστικότητας, με λιτότητα και χωρίς ρητορικές υπερβολές.

Ποια είναι, λοιπόν, η θέση και ποιος ο ρόλος του ποιητή σε μια κοινωνία με τόσες έκδηλες ή κρυμμένες και μυστικές παθογένειες, όπως είναι αυτή που περιγράφεται στα νέα ποιήματα του Χριστοδουλίδη; Ο ενδοκειμενικός ποιητής, έστω και αν σε κάποια ποιήματα με αυτοαναφορικό χαρακτήρα σχολιάζει τις προτιμήσεις του για ποιήματα ομοτέχνων του ή και αναφέρεται ακροθιγώς στη διαδικασία της ποιητικής δημιουργίας (λόγου χάρη στο ποίημα «Η μαγική στιγμή», σσ. 19-20), σε άλλα ποιήματα τοποθετείται με περισσότερη τόλμη σε σχέση με ζητήματα, όπως είναι το ποιητικό σινάφι αλλά και ευρύτερα η θέση και ο ρόλος του ποιητή στην κοινωνία. Σε σχέση με το πρώτο ζήτημα, εκφράζει την εναντίωσή του στις συναλλαγές, που μερικές φορές συνεπάγεται η ένταξη ενός ποιητή στο σινάφι των ομοτέχνων του: «Εγώ δεν έκτισα ψηλά παλάτια / δεν έγινα μέλος της σέκτας των ποιητών / δεν έγινα ικέτης [...]» («Ιστορίες αποκαθήλωσης», σσ. 22-23). Παρόμοια, στο ποίημα «Η περιπέτεια της ποίησης» (σσ. 62-63) εντοπίζουμε το ρομαντικής προελεύσεως θεματικό μοτίβο της αναχώρησης του ποιητή από την κοινωνία (επιμέρους θεσμός της οποίας είναι και το σινάφι των ομοτέχνων) και της εναντίωσής του απέναντι σε αυτήν: «Δοκίμασα να υπάρξω μέσα στη χλαλοή / η χλαλοή ήταν πανίσχυρη / με πέταξε έξω». Ο αναχωρητής ποιητής ακολουθεί τους «αβάδιστους δρόμους της ποίησης» και έπειτα αυτοί εξαφανίζονται, με αποτέλεσμα η ποιητική δημιουργία να προσλαμβάνει τον χαρακτήρα μιας περιπέτειας, με ό,τι συνεπάγεται αυτό.

Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη το ποίημα «Μυστικοί άνθρωποι» και την προβληματική που αναπτύσσεται σε αυτό γύρω από τη σχέση της ποιητικής δημιουργίας με τα ποικίλα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα που ταλανίζουν τον σύγχρονο κόσμο, θεωρούμε ότι −παρά τις επιμέρους και μεμονωμένες αναφορές στην αναχώρηση του ποιητή από την κοινωνία και την πρόσκαιρη εναντίωσή του σε ορισμένους θεσμούς της− η ποίηση του Γ. Χριστοδουλίδη παραμένει κοινωνικά και πολιτικά ευαίσθητη. Το μοντέλο του ποιητή που ανιχνεύεται τόσο στην υπό παρουσίαση συλλογή του όσο και στις προηγούμενες είναι εκείνο του ποιητή ‒ ευαίσθητου δέκτη των ανησυχιών και προβλημάτων του κοινωνικού συνόλου και ταυτόχρονα εκφραστή της εποχής του. Από αυτή την άποψη, θα ενδιέφερε να προσεγγισθεί συγκριτικά η σχέση ποιητή και κοινωνίας τόσο σε συνάρτηση με το έργο των ποιητών της Γενιάς του 1990, στην οποία εντάσσεται ο Χριστοδουλίδης −ως ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της−, όσο και σε σχέση με το έργο παλαιότερων ποιητικών Γενεών. Η διεύρυνση της διακειμενικής αυτής προσέγγισης σε σχέση και με τις αντίστοιχες Γενιές της ευρύτερης νεοελληνικής λογοτεχνίας θα ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα.

Λεωνίδας Γαλάζης, Ποιητής, Διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας

---

[1]                      Απάντηση του ποιητή σε ερώτημά μας σχετικά με τον τίτλο της συλλογής και τις πιθανές πηγές του, διακειμενικές ή άλλες.

[2]                      Βλ. Δημήτρης Λιαντίνης, Γκέμμα, Αθήνα, εκδ. Δ. Λιαντίνη, σσ. 57, 243: http://users.sch.gr/kdimitrakakis/kdim/dimosieuseis/liantinis_d_gemma.pdf, πρόσβαση: 16 Αυγ. 2019.

[3]                      Κώστας Μόντης, «Κηδεία», Αγνώστῳ ανθρώπῳ, Λευκωσία, 1968, Άπαντα Α΄: Ποίηση, Λευκωσία, Ίδρυμα Αναστάσιου Γ. Λεβέντη, 1987, σ. 478.

[4]                      Κώστας Μόντης, «Διάλογος εν ώρα κηδείας», Κύπρια ειδώλια, Λευκωσία, 1980, Άπαντα Α΄: Ποίηση, Λευκωσία, Ίδρυμα Αναστάσιου Γ. Λεβέντη, 1987, σ. 1058.

"ΕΙΜΑΣΤΕ ΜΥΣΤΙΚΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ"

Συνέντευξη Γιώργου Χριστοδουλίδη στον "Φιλελεύθερο"

Παρουσιάζεται η τελευταία σας ποιητική συλλογή «Μυστικοί Άνθρωποι».

Ναι, την Τετάρτη 18 Σεπτεμβρίου, στις 7:30 μ.μ., στην Αίθουσα Καστελλιώτισσα, στη Λευκωσία. Για το βιβλίο θα μιλήσουν μόνο ποιητές: Οι Λεωνίδας Γαλάζης, Αντωνίνη Σμυρίλλη, Παναγιώτης Νικολαΐδης. Ποιήματα θα απαγγείλει ο Πάμπος Κουζάλης.


 Ποιοι είναι οι «Μυστικοί Άνθρωποι»;

Οι Μυστικοί Άνθρωποι είναι στον κόσμο, αλλά και στον εξώ-κοσμο. Πιστεύω πως μυστικοί άνθρωποι είμαστε όλοι κατά κάποιον τρόπο, πριν γεννηθούμε, αφού έχουμε «φύγει», αλλά και όταν ζούμε: συντριβόμαστε, ερωτευόμαστε, επαναστατούμε, δημιουργούμε. Κι όταν όμως τιμωρούμαστε από τη δικαιοσύνη της Φύσης που ρημάξαμε. Και τότε οι άνδρες γίνονται δέντρα για να αναπλάσουν τη φθορά τους, και οι γυναίκες γίνονται λίμνες γιατί ένα γενετήσιο νερό πρέπει να συνεχίσει να ρέει. Είναι όμως και οι άλλοι Μυστικοί Άνθρωποι. Αυτοί, που εγκλεισμένοι στα κατάβαθα της ιστορίας, κάτω από μια ασήκωτη πλάκα γης, ξαφνικά ξεπροβάλλουν μέσα από ένα φρεάτιο που ξέμεινε ανοικτό. Οι στρατιές των καταφρονημένων. Η ποίηση με οδηγεί συχνά σε αυτό το φρεάτιο, τους διακρίνω και προσπαθώ να υποψιαστώ το σπάραγμά τους, το σπάραγμα μιας διαρκούς τρομακτικής απώλειας στο δικαίωμα για ζωή.

Ξεχάσαμε να βλέπουμε γύρω μας; 

 Ζούμε σε μια εποχή όπου αποκτά κανείς υπόσταση έχοντας ένα έξυπνο κινητό στο χέρι. Όμως η όραση σταδιακά χάνεται αν δεν συνοδεύεται από μια βαθιά αίσθηση του τι δεν βλέπεις, του τι δεν θέλει να φανερωθεί, επειδή περιμένει εσύ να το δεις. Μένω προσηλωμένος στην πεζή πραγματικότητα και τότε οι αισθήσεις μού αποκαλύπτουν αγγέλους ή διαβόλους, αντίστοιχα, να εργάζονται ή να απεργάζονται.


 Πού συναντά η δημοσιογραφία την ποίηση;

Όταν τελειώνει η δημοσιογραφία αρχίζει η ποίηση. Όταν όμως τελειώνει η ποίηση, αρχίζει μια εξόχως επεξεργασμένη κόλαση.


 




Πότε η καθημερινότητα γίνεται στίχος;

Όταν δεν είναι αρκετό να κατακλύσει και να συνταράξει την ύπαρξη ως οδύνη. Και δεν είναι ποτέ αρκετό. Είναι ωσάν να καλείς το ασθενοφόρο ή να προσέρχεσαι τραυματισμένος στις Πρώτες Βοήθειες φέροντας τον πανικό ενός αόρατου τραύματος.

ΜΥΣΤΙΚΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ - ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ

PATRAS WORLD POETRY FESTIVAL 27-30 OF AUGUST 2019